спяць? Ходзяць, гавораць, нешта робяць і спяць на хаду? Няўжо яны не адчуваюць набліжэння? Гэта ж можа здарыцца ў любы момант? А яны? – толькі востраць думкі і цюкаюць імі адзін аднаго, для свайго шкадлівага задавальнення, цюкаюць, быццам сапраўды нешта ведаюць лепш за астатніх, быццам у іх наперадзе тысячагоддзі жыцця і ўсё яны яшчэ паспеюць зрабіць.
Каля цырка выйшлі: я здзівіўся яшчэ, што цырк аказаўся ўсяго толькі метраў семсот ад Дома літаратара, хоць заўсёды ведаў гэта, але на момант выскачыла з галавы.
Мяне вабна паклікала воля: прайсці па праспекце Францішка Скарыны, і можна сустрэць Сыса, ці на крайні выпадак – якога-небудзь Пазнякевіча, гэта ж так проста. I дзянёк такі цудоўны, усё адно як бабіна лета: сонца, людзі, глыбокае сіняе Неба. Як я люблю, калі ападае лісце, калі яно шамаціць пад нагамі, калі спяваюць тужлівую песню, адлятаючы ў вырай, жураўлі. Некалі і мы, кожны з нас паляціць за нябеснымі птахамі шляхам апошнім… Туга на сэрцы: як крычаць жураўлі! Мо клічуць нас услед за сабою? А лісце падае, кружыцца, шоргаецца пад нагамі. Вунь бы прайсціся ў парк Горкага ўсёй сям’ёй і проста пасядзець на лавачцы. I гэты дзень ніколі больш не паўторыцца, і я запомніў бы яго на ўсё жыццё, успамінаў бы і там, за аблокамі: як весела шчабеча і смяецца сын, падкідаючы апалае лісце ўгару і падстаўляючы светлую галоўку, як заліваецца срэбным званочкам: «Мама, папа, глядзіце, я зрабіў дожджык! Дожджык не „вымакае“ мяне. Дожджык з лісцікаў…». А мы сядзелі б з жонкай і ўсміхаліся б, і нам было б добра. I яны запомнілі б гэты дзень… Але ёсць нейкія білеты ў цырк… Цесная, душная будыніна, што зрабілі людзі, а тут такі дасканалы свет навокал… Але…
– У колькі пачынаецца?
– У тры гадзіны.
Я зірнуў на гадзіннік: «Сорак хвілін да пачатку!»
– Давай пагуляем?
– Яшчэ чаго не хапала! – незадаволена бзыкнула жонка.
– Ну што я буду сядзець там цэлую гадзіну? Давай білет, ніхто ж не зойме маё месца. Я знайду вас…
Глянуў у квіток, і нешта абарвалася ўсярэдзіне: 13 рад, 31-е месца, – прачытаў я. «Цырк – гэта пастка, мне не трэба туды ісці».
– Не хочаш – як хочаш, а я пайду прайдуся, – услых сказаў я.
9
(Дзень і вечар 5 лістапада 1994 года)
I не хлусіў, я так і думаў: калі не сустрэну нікога – вярнуся назад. Няхай будзе не мая воля: чалавек адчувае, калі падманвае, – схаджу да Дома літаратара, а там – будзе бачна. Мне трэба было падзяліцца з кім-небудзь страшнай тайнай, якая апякала мяне, была ўпэўненасць, што я абавязаны сказаць камусьці.
«А раптам гэта не набытак бяссоннай ночы, а мой непасрэдны доўг, ускладзены на плечы, і некалі потым мяне спытаюць: што ж гэта – Я прыадкрыў табе таямніцу, каб ты пераканаў іншых, Я выбраў цябе для гэтай ролі, а ты не адчуў волі маёй, збаяўся… Збаяўся быць асмяяным, ці ты не чытаў, як Мяне лічылі за вар’ята?» – думаў я. Ну хоць бы якога паэта сустрэць і сказаць ні то жартам, ні то ўсур’ёз: «Давай уваскрэсім памерлых?!» – не зразумеў бы, можна было б ляпнуць для апраўдання, маўляў, шыза зайшла, суперідэя: мне стала б лягчэй… Паэт зразумеў бы,