час мы выкарыстаем на яе падрыхтоўку.
– Хведар мае рацыю… Папрацуем разам з камсамольцамі. Як, таварыш Кузюр? – звярнуўся Мінюк да сакратара камсамольскай арганізацыі, які прысутнічаў на пасяджэнні.
– Але ж… Згодны, – адказаў Сцяпан Кузюр. – Мы цяпер пад выглядам удзелу ў вясковых зборнях правядзём сходы, падрыхтуем моладзь.
– Правільна! Дзеля гэтага Філіновіч можа перадаць вам неабходную літаратуру. А я даю ўлётку, якую Барыс тут зачытаў. Усяго дзесяць асобнікаў – мала?.. Давядзецца перапісваць.
– Такой бяды! Гэта мы ўмеем рабіць. Доўгі тэкст, карацейшым зробім.
– Вясёлая ў вас праца, аднак, пане сакратар камсамольскай арганізацыі,– пажартаваў Барыс Рамановіч. – Ходзіце да дзевак, танцуеце з імі, за цыцкі іх мацаеце, паперкі засоўваеце за пазуху, а лічыцца, што праводзіце масавую палітычную работу!
– То калі гаспадару Барысу зайздросна, – з усмешкай парыраваў Сцяпан, – проша, пане, разам з намі ў падарожжа па вёсках.
– Во, гэта было б дарэчы, – засмяяўся Мінюк. – Улёткі ж Барыс ужо на памяць ведае. Падымі сярод ночы – як ойча наш прачытае! Ды годзе. Час разыходзіцца.
То быў цяжкі год, калі багата людзей галадала. Шукаючы, як выбавіцца ад галечы і нэндзы, не адна сялянская сям’я пакінула сваю радзіму – паехалі на край свету: у Злучаныя Штаты Амерыкі, Аргенціну, Аўстралію.
З надыходам вясны пагроза галоднай смерці павялічвалася, і, бадай, гэтая акалічнасць не ў апошнюю чаргу паспрыяла таму, што на мітынг пад Моталем, у зялёным гайку, сабраліся некалькі соцень тутэйшых.
– Таварышы! – звярнуўся да іх Пятро Мінюк. – Жніво галоднай смерці ўзрастае. Спажылі насенне, бульбу, звялі жывёліну… Многія, з дазволу сказаць, харчуюцца драўлянай карой, адыходамі. Жабруюць. І застануцца палі незасеянымі, а там будзе яшчэ большы недарод – паўсюдны голад, масавае выміранне. Хто віноўнік усёй гэтай злыбеды – усё большай нястачы і голаду?
Натоўп ажыў, пачуліся воклічы:
– Паны і абшарнікі!
– Фашыстоўскі ўрад…
– Бяспраўе і здзекі…
– Няма змогі з-за падаткаў!
– Таварышы, дзе выйсце?..
– А яно ў нашай супольнай барацьбе, у тым, каб паказаць панам, што мы таксама людзі і што нам не канешне жыць тут на правах рольнічага быдла.
Да локця Барыса дакрануўся Сцяпан Кузюр, танклявы, энергічны ў рухах:
– Спадар Барыс, зусім не выключана, што за намі сочыць не адна пара вачэй шпегаў. Таму рэзалюцыю мітынгу, якую вы падрыхтавалі, няхай зачытае нехта іншы. Як вы лічыце, магу я гэта зрабіць?..
– Меціш у героі, Сцяпане?
– Ды не-е! – пачырванеў Кузюр.
– Я чалавек не горды! – і Барыс перадаў камсамольцу сагнуты ў чатыры столкі ліст.
У лютым 1928 года пачаўся доўгі – ён закончыўся ажно ў маі – судовы працэс, узбуджаны дыктатарскім рэжымам Юзафа Пілсудскага супроць 56 дзеячаў патрыятычнага і пракамуністычнага руху, пераважна актыву Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады. Патрапіла на кручок дэфензівы і мотальская спулка. Яшчэ летась арыштавалі Пятра Мінюка, а неўзабаве