czy z oddziałami/klasami integracyjnymi, instytucje wychowawczo–kształcące, tzw. szkoły życia (obecnie OREW), gabinety, ambulatoria rewalidacyjne w szpitalach i klinikach,
− ośrodki wspomagające profesjonalnie m.in. poradnie ortodontyczne, laryngologiczne, pediatryczne, audiologiczne poradnie zdrowia psychicznego,
− ośrodki wspomagające społecznie np. ośrodki, poradnie, centra prowadzące terapię psychologiczną, pedagogiczną, terapię indywidualną, grupową, rodzinną (MOPR, świetlice środowiskowe),
− ośrodki wspomagające powołane przez stowarzyszenia, fundacje, instytucje pozarządowe.
Surdologopedia w naszym kraju ma bogate doświadczenia praktyczne i teoretyczne. Realizuje zadanie dotyczące uczenia (kształcenia, rozwijania) dzieci z deficytem słuchu oraz:
− intelektualnie w normie – komunikacji językowej słownej (mowy) bez uchybień dykcyjnych i prozodycznych oraz pisemnej (pisania i czytania),
− z niesprawnością umysłową w stopniu lekkim – porozumiewania się językowego zbliżonego do normalnego,
− z niesprawnością umysłową w stopniu umiarkowanym (i znacznym) – porozumiewania się językowego przynajmniej dla potrzeb życia codziennego,
− z upośledzonym wzrokiem (głuchoniewidomych) – porozumiewania się językowego.
Zadania powyższe realizowane są przez:
− ośrodki prowadzące rewalidację: rodzina, poradnie, przedszkole i szkoła masowa, klasy specjalne w szkole masowej, szkoła specjalna dla głuchych (a także dla upośledzonych umysłowo), ośrodek szkolno-wychowawczy dla głuchoniewidomych (i inne jego warianty),
− ośrodki wspomagające profesjonalnie (wspomniane powyżej),
− ośrodki wspomagające społecznie (wymienione przy logopedii korekcyjnej, ukierunkowane na osoby niedosłyszące i głuche).
Szczególne zadanie opieki nad mową realizuje czwarta ze specjalności logopedii stosowanej – logopedia artystyczna zwana kulturą żywego słowa. Jej zadaniem jest zajmowanie się poprawnością wymawianiową wypowiedzi, potocznej, publicystycznej i artystycznej. Zajmuje się rozwijaniem wyrazistości dykcji, funkcją akcentu, rytmu komunikatów werbalnych. Jej zadania realizowane są przez:
• osoby i instytucje działające na 4 poziomach kultury żywego słowa:
− I poziom: dom, przedszkole,
− II poziom: przedszkole, szkoła (nauczyciele klas nauczania początkowego, zespołów korekcyjno-wyrównawczych,
− III i IV poziom: nauczyciele wyższych klas szkoły podstawowej i średniej (gł. poloniści),
• profesjonalne ośrodki:
− kształcące (np.. szkoły teatralne i filmowe),
− opieki nad aparatem artykulacyjnym, głosowym, słuchowym (np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne, poradnie laryngologiczne, audiologiczne, foniatryczne itd.),
• ośrodki wspomagające amatorskie (np. kółka teatralne przy szkołach, MDK).
W obrębie wszystkich 4 specjalizacji funkcjonują wspólne filary opieki logopedycznej: rodzina, poradnia rewalidacyjna i przedszkole/szkoła97. Kaczmarek podkreśla, że „… ich zintegrowana współpraca, nadto nieodłącznie niezłomna wola i wytrwała dążność podopiecznego do osiągnięcia statutu pełnowartościowego członka powszechnej społeczności, stanowią o jej efektywności”98.
Autor dostrzega problemy funkcjonowania opieki logopedycznej99 w Polsce. Jego zdaniem wymaga ona wszechstronnego poszerzania i pogłębiania zarówno naukowego jak i praktycznego. Prezentowany przez niego model miał te braki zniwelować. Zakłada on:
− "…wykorzystywanie w działaniu profilaktycznym znajomości mechanizmu i czasu opanowania przez dziecko mowy,
− podjęcie natychmiastowego postępowania rewalidacyjnego w przypadku pojawienia się w mowie odchyleń od normy,
− formowanie właściwej, dla zapobieżenia niepożądanym następstwom psychicznym i społecznym, postawy wychowawców wobec dziecka z anomaliami językowego porozumiewania się,
− upowszechnianie nauczania rodziców i amatorów, wyrabianie w nauczycielach (przedszkola i szkoły) oraz w instruktorach zespołów amatorskich nawyku systematycznego i stałego krzewienia, a w profesjonalistach (w spikerach radiowych i telewizyjnych oraz w aktorach) nadto uintensywnionego uprawiania kultury żywego słowa, tak potocznego i publicystycznego, jak i artystycznego"100.
Zdaniem L. Kaczmarka ze względu na rosnące zapotrzebowanie społeczne na te usługi, znacznie rozbudowano logopedię korekcyjną, jednak jej działania są wciąż niezadowalające. Brak w jej organizacji i metodach pracy niezbędnych dla ich skuteczności przesłanek tj. wczesności, intensywności i kompleksowości. Jedynie w jej zakresie postuluje się profilaktyczność i ofensywność. Również logopedia wychowawcza jest niedoceniana, a artystyczna jest uprawiana właściwie tylko okazjonalnie. Surdologopedia, która istnieje w Polsce, jako składowa surdopedagogiki od 1820 roku, wymaga gruntownej reorganizacji101.
3. Holistyczny model logoterapii Krystyny Błachnio
Zaprezentowane wcześniej modele opieki logopedycznej swe założenia głównie czerpały z praktycznych doświadczeń. W systemie zaproponowanym przez L. Kaczmarka wyraźnie widoczne jest łączenie treści wynikających z praktyki logopedycznej z osiągnięciami teoretycznymi współczesnej logopedii.
Innym przykładem praktycznego odniesienia teorii logopedii jest ogólny system usuwania zaburzeń mowy, funkcjonujący pod nazwą „system logoterapii S-E-I” skonstruowany przez Krystynę Błachnio w 1987 roku. Owa autorka syndromowość i systemowość w logopedii uznała za podstawowe podejście diagnostyczno-terapeutyczne i profilaktyczne w zakresie zaburzeń mowy. Wieloletnia praca badawcza pozwoliła jej na pozytywną weryfikację zarówno kliniczną jak i teoretyczną klasycznego podejścia logopedycznego, a więc i postrzegania syndromowo-systemowego. W oparciu o powyższe wnioski w książce „Vademecum logopedyczne” z 2001 roku autorka ta nazwę opracowanego przez nią modelu terapii logopedycznej uzupełnia określeniem holistyczny, gdyż taki jest on w swej istocie od początku.
Na podstawy holistycznej koncepcji systemu logoterapii S-E-I złożyły się wybrane zagadnienia z obszaru nauk, z których dorobku logopedia korzysta. Poniżej przedstawione zostały zasadnicze przesłanki naukowe i ich zastosowanie 102.
| Zagadnienia zaczerpniętez różnych dziedzin naukowych | Cel, zastosowanie,przesłanki w systemie logoterapii | |
| relacje mowa – językteorie nauczania – uczenia się | ⇒ | zrozumienie specyfiki dydaktyki logopedycznej |
| teorie rozwoju osobowości | ⇒ | uzasadnienie profilu metodyki logopedycznej |
| teorie poznania ludzkiego | ⇒ | uzasadnienie doboru i konfiguracji treści dydaktycznych logoterapii |
| psychologiczne kategorie aktywności i motywacji | ⇒ | zagadnienia efektywności dydaktycznej w logoterapii |
| rola intelektu i emocji | ⇒ | uzmysłowienie ich znaczenia w ujawnianiu przez pacjenta postawy spontanicznej i kreatywnej w toku logoterapii i po jej zakończeniu |
| ogólna dydaktyka języka | ⇒ | specyficzne znaczenie dydaktyki w logoterapii |
| wiedza ogólna o motoryce człowieka i morfologii ruchu kultura fizyczna | ⇒ | uświadomienie ich roli jako czynnika wspomagającego logopedyczne pokonywanie defektów mowy |
Wymienione powyżej w zarysie naukowe podstawy systemu S-E-I świadczą o systemowości, kompleksowości i holistyczności koncepcji, która obejmuje:
– pacjenta