przedmiotem zainteresowań logopedii, zgodnie z koncepcją holistyczną, z którą oprócz L. Kaczmarka utożsamia się między innymi zwolenniczkami I. Styczek, G. Demel są26:
– prawidłowo przebiegający proces nabywania kompetencji i rozwoju sprawności językowej oraz komunikacyjnej (doskonalenie mowy rozwijającej się i już ukształtowanej),
– profilaktyka – metody zapobiegania powstawaniu nieprawidłowych zachowań językowych,
– pochodzenie (etiopatologia) i przyczyny (etiologia) powstających odstępstw od normy w rozwoju mowy,
– mechanizm powstawania zaburzeń mowy (patomechanizm),
– związek nieprawidłowości mowy z innymi zaburzeniami rozwojowymi (zaburzenia procesów orientacyjno-poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych i wychowawczych),
– wpływ deficytów mowy na psychikę i funkcjonowanie społeczne,
– korekta wad wymowy,
– reedukacja zaburzeń mowy – w przypadku utraty nabytych już zdolności porozumiewania się,
– terapia (leczenie, usuwanie) wszelkich zakłóceń i zaburzeń w rozwoju mowy oraz zaburzeń mowy,
– oddziaływanie na psychikę pacjenta w celu umożliwienia mu prawidłowego funkcjonowania społecznego,
– zapobieganie wtórnym skutkom zaburzeń mowy (np. zaburzeniom emocjonalnym, zachowania się).
Współpraca pomiędzy reprezentantami poszczególnych dyscyplin, które zajmują się badaniem wyżej wymienionych aspektów komunikacji językowej, powinna przyczyniać się do rozwoju każdej z dyscyplin, w tym również logopedii.
Wśród badaczy współcześnie zajmujących się problematyką mowy nadal trwa dyskusja o miejsce i przedmiot logopedii. W większości przychylają się oni do poglądów lansujących holistyczną koncepcję logopedii wyznaczenia szerokiego spektrum przedmiotu badawczego.
Są jednak i tacy, którzy reprezentują odmienne stanowisko. Na przykład J. Surowaniec uważa, iż pedagogiczna koncepcja logopedii, opowiada się za wąskim zakresem działań logopedy, sprowadzonym do „zaburzeń komunikacji językowej”, co pozwoli na uściślenie przedmiotu logopedii i da praktykom możliwość uzupełniania wiedzy o zagadnienia interdyscyplinarne27.
M. Przybysz-Piwkowa jest zdania, iż rozwojowi logopedii nie służy występowanie różnych metodologii w obrębie nauk humanistycznych. Przedmiotem badań logopedycznych są według Autorki zaburzenia komunikacji językowej, ich usuwanie i zapobieganie im oraz rozwijanie sprawności językowej. Efektem logopedycznej działalności badawczej powinna być, zatem tak zorganizowana opieka pedagogiczna nad dzieckiem i tak prowadzone wychowanie językowe, aby doprowadzić w rezultacie do wypierania patologii mowy przez jej profilaktykę28.
Grupa naukowców przychyla się do poglądów wskazujących na holistyczną koncepcję logopedii wyznaczając tej dyscyplinie szerokie spektrum przedmiotu eksploracji naukowych.
U. Parol, B. Rocławski uważają, że definicja logopedii zaproponowana przez L. Kaczmarka jest konstruktywna i zdobywa uznanie poza granicami kraju29. Zdaniem B. Rocławskiego „na całym świecie badania nad kształtowaniem się mowy, jej patologią i rewalidacją prowadzone są w ujęciu wielodyscyplinarnym. Logopedia nie może funkcjonować w oderwaniu od nauk medycznych czy humanistycznych; czerpie, bowiem swą mądrość dla praktyki ze wszystkich dziedzin, które zajmują się badaniami różnych aspektów mowy”30. Badacze wyżej wymienieni opowiadają się za potrzebą gruntownego kształcenia kadry logopedycznej, nastawionej na pracę z dzieckiem, rodziną i nauczycielem, który również powinien podejmować świadome działania profilaktyczne, korekcyjne31.
Podstawowe kierunki badań wyznacza także K. Błachnio, która traktuje logopedię, jako samodzielną dyscyplinę naukową o wyraźnym profilu interdyscyplinarnym. Ów profil wyznaczony jest przez cztery zasadnicze aspekty (bloki) wiedzy: medyczny, lingwistyczny, psychologiczny i pedagogiczny. Działalność praktyczną – kształtowanie mowy – traktuje, jako służbę społeczną, która może przybierać dwojaką formułę32:
– doskonalenie aktu mowy w warunkach normy użycia języka,
– usprawnianie i korygowanie aktu mowy w warunkach patologii użycia języka.
Pierwsza formuła obowiązuje podczas zajęć przedszkolnych, lekcji języka polskiego w szkołach, w trakcie różnych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych (np. kół recytatorskich, pracowni teatru, filmu). Jej realizatorami są nauczyciele przedszkoli, szkół, instruktorzy kulturalno-oświatowi, animatorzy, wychowawcy. Jest związana zakresem zadań z logopedią wychowawczą i artystyczną.
Druga formuła obowiązuje podczas zorganizowanych form logoterapii prowadzonych przez specjalistów logopedów w stosownych poradniach resortu zdrowia lub edukacji, jak również w przedszkolach i szkołach. Jej zakres działań jest realizowany w obrębie logopedii korekcyjnej lub surdologopedii (por. specjalizacje zawodowe – poprzedni podrozdział). Obie formuły, choć z założenia realizują rozbieżne cele, niekiedy łączą się w działaniu33.
K. Błachnio, w oparciu o własne doświadczenia praktyczne, wyróżniła ogólne problemy badawcze, które są unaocznieniem pewnych braków występujących w teorii logopedii. Zagadnienia badawcze to:
– komunikacja językowa w normie i w przypadku patologii,
– model służby logopedycznej w przypadkach normalnego użycia języka,
– model służby logopedycznej w przypadkach patologii mowy,
– teorie usuwania zaburzeń mowy,
– diagnostyka w terapii logopedycznej (definicje i organizacja nowoczesnej diagnozy jednostki zaburzeń mowy, objawy, przyczyny, diagnostyka zespołowa),
– terapia zaburzeń (metody, formy, środki dydaktyczne, pedagogizacja rodziców lub opiekunów osób z zaburzeniami mowy, rola nauczycieli i lekarzy, kompleksowe usuwanie zaburzeń mowy),
– dobór materiału językowego na potrzeby terapii logopedycznej (modele stosowne do specyficznych jednostek diagnostycznych i różnych etapów terapii logopedycznej),
– terminologia logopedyczna (zestawiona i ujednolicona),
– teoria logopedyczna łącząca zdobycze nauki z holistycznym traktowaniem pacjenta34.
K. Błachnio zwraca uwagę na przepływ informacji, który jest możliwy za sprawą logopedii, od warsztatu naukowego do warsztatu logopedy praktyka (a także w odwrotnym kierunku w celu tworzenia teorii). Odpowiednio skonstruowana informacja trafia także do szerszych kręgów społecznych (nauczycieli, rodziców, opiekunów) – kształtuje świadomość w zakresie profilaktyki logopedycznej i podstaw metodyki rewalidacyjnej35. Podkreśla wyraźną zmianę logopedii i jej stopniowe przeobrażanie się w pełnoprawną dyscyplinę teoretyczną.
Taka rozmaitość stanowisk badaczy wobec problemu dookreślenia przedmiotu badawczego logopedii, wyznaczanie jej różnych obszarów zainteresowań wskazuje na wielość podejść do zadań logopedii, różnorodność w postrzeganiu jej funkcji36. Mnogość stanowisk badawczych dotyczących przedmiotu badawczego logopedii warunkuje także, różnorodność założeń organizacyjnych dotyczących opieki logopedycznej, które stanowią treść eksploracji niniejszej pracy.
3. Określenie