Geografia humanistyczna miasta. Dobiesław Jędrzejczyk

bezpośredniego doświadczenia. W modelu tym zakłada się, że jednostka posiada społeczny instynkt, a jej jedyną wrodzoną cechą są zdolności społeczne. Może być więc opisany jako „zaprogramowana maszyna”. Ucząc się języka i technologii swojej grupy, jednostka uczy się ról, które będzie musiała odegrać w innych okolicznościach, z jakimi przyjdzie się jej zetknąć. Wie, że jej status zależy od stopnia, do jakiego postępuje zgodnie z oczekiwaniami swoich partnerów. Status jej jest więc nagrodą za dobrze zagraną rolę. W ten sposób społeczne instytucje i zachowania są przenoszone z jednej generacji na drugą. Model ten, choć mało „ludzki”, ma już większe przestrzenne implikacje niż trzy poprzednie. Człowiek zmienia się tak, jak zmienia się jego środowisko. Ważne jest nie tylko jego położenie w bardziej lub mniej atrakcyjnej hierarchii społecznej, ale także charakter grupy środowiskowej, w której wyrasta. Ma historię, ale nie indywidualną. Jego życie nie jest rzeczywistym losem, zaś jego umysł ignoruje strach i niepewność tak długo, jak długo nie są one postrzegane przez grupę.

      Przytoczone wyżej cztery modele stosowane przez klasyczną geografię miasta różnią się znacznie od siebie, ale mają też wiele podobieństw. We wszystkich czterech modelach człowiek nie ma np. religijnego doświadczenia, a jego osobiste przeżycia oraz indywidualny los nie mają wpływu na jego charakter. We wszystkich bez znaczenia jest także jego wiek, z wyjątkiem okresu kształtowania osobowości w modelu homo faber. Ponadto dwa pierwsze modele wykazują wspólny brak zainteresowania problemami przekazu i komunikacji społecznej. Człowiek jest traktowany jako obiekt gry rynkowej, do której w miarę swoich osobistych możliwości musi się dostosować. Racjonalność zachowań przestrzennych jest jedynie racjonalnością ekonomiczną, a nie antropologiczną czy moralną. Z tych też względów stosowany przez geografów zajmujących się miastem model człowieka daleko odbiegał od tych wzorów, których dostarczało życie społeczne i gospodarcze. Już powierzchowne analizy dowodziły, że człowiek jest czymś więcej niż tylko bytem biologicznym reagującym racjonalnie na bodźce ekonomiczne (ryc. 18).

      Ryc. 18. Klasyczne modele człowieka. Opracowanie własne

      Z tego też względu również geografowie zaczęli poszukiwać bardziej humanistycznego obrazu człowieka, jak i społeczeństwa. W poszukiwaniach tych uwzględniają wiele źródeł, przywołując filozofię, antropologię, ale też teologię. Humanizm geograficzny jest więc nie tylko reorientacją poglądu na rolę i miejsce samego człowieka w uniwersum realnym, lecz także sposobu badania jego istoty tak w wymiarze przestrzennym, jak i czasowym. Wyjątkowość statusu człowieka polega, zdaniem R. Ingardena. (1987), na tym, że znajduje się on na granicy dwu dziedzin bytu: materii i specyficznie ludzkiego świata, bez którego nie może istnieć. Jednakże świat ten nie wystarcza do jego istnienia i nie jest zdolny mu go zapewnić. Człowiek jest przeto zmuszony do życia na podłożu materii i w jej obrębie, ale nigdy nie może zaspokoić swojej wewnętrznej potrzeby bycia człowiekiem. Wyjątkowość stanowiska człowieka w świecie polega na tym, że nie tylko opanowuje on materię w granicach bez porównania szerszych, niż jest dostępna dla zwierząt, a nawet ją przekształca i przystosowuje do swych potrzeb i wymogów, ale że wytwarza sobie pewną zupełnie nową rzeczywistość lub quasi