grup wiekowych wynosił odpowiednio 5,4% (0–4 lata), 4,3% (5–9 lat) i 2,9% (10–14 lat). Na podstawie powyższych analiz autorzy tego badania szacują, że w 2020 r. liczba nowych przypadków cukrzycy typu 1 w populacji 0–14 lat wyniesie 24 400 z podwojeniem liczby nowych zachorowań w grupie dzieci poniżej 5. roku życia. W grupie kobiet, po okresie dojrzewania wskaźnik zapadalności znacząco się obniża, ale u mężczyzn utrzymuje się relatywnie wysoki aż do 29.–35. roku życia. Większość badań potwierdza sezonowość w zachorowalności na cukrzycę typu 1. Szczyt zachorowalności przypada na listopad–styczeń, a najmniej zachorowań jest w czerwcu i lipcu.
1.4. ZAPADALNOŚĆ NA CUKRZYCĘ TYPU 1 W POLSCE
Brakuje ogólnopolskiego rejestru dzieci z cukrzycą typu 1. Tylko trzy miasta Śląska uczestniczyły w rejestrze EURODIAB. W badaniu tym wskaźnik w latach 1989–1998 wynosił dla tego regionu 7,0/100 tys. W Polsce badania epidemiologiczne dotyczące zachorowalności na cukrzycę i jej przyczyn prowadzone były przez Szybińskiego i wsp. (Kraków, Warszawa, Wrocław), Rewersa i wsp., Jarosz-Chobot i wsp. w rejonie Śląska oraz przez Urban i Krętowskiego w północnym rejonie Polski. Dane wymienionych autorów wskazują na zróżnicowanie wskaźnika zachorowalności w zależności od regionu. W latach 1998–1999 dla grupy wiekowej 0–4 lat standaryzowany współczynnik zapadalności (incidence rate, IR) był najwyższy w województwie olsztyńskim (IR 14,6), warszawskim (IR 14,5), krakowskim (IR 13,2) i białostockim (IR 12,0). W porównaniu z danymi z 1986 r. wskaźnik zachorowalności wzrósł 3-krotnie. Na podstawie danych z regionu Śląska w latach 1989–1999 jednoznacznie stwierdza się wzrost wskaźnika z 4,7 do 10,1/100 tys., a w grupie najmłodszych dzieci z 1,6 do 6,7/100 tys., co odzwierciedla opisywane wyżej tendencje światowe. Na podstawie tego rejestru dynamika rocznego wzrostu zapadalności plasuje się na poziomie 7,24% i należy do jednych z najwyższych w Europie. W Polsce oraz w innych krajach Europy zarejestrowano wyraźny wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 u dzieci poniżej 10. roku życia, w tym przedszkolaków i niemowląt. Wciąż jednak obserwuje się najwyższy wskaźnik w grupie dzieci w wieku 10–14 lat; wynosił on 12,8/100 tys.
Najnowsze badania epidemiologiczne i prezentowane na zjeździe ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) w 2016 r. wskazują na sukcesywny wzrost zapadalności w latach 2010–2014. Obecnie IR wynosi 18,4 dla całej grupy wiekowej 0–18 lat. Najwięcej nowych przypadków na rok stwierdzono w przedziale wiekowym 10–14 lat. Po raz pierwszy zaobserwowano zróżnicowanie zależne od urbanizacji regionu. Większą zapadalność odnotowano w regionach wielkomiejskich w porównaniu z obszarami rolniczymi.
1.5. PODSUMOWANIE
✓ Cukrzyca definiowana jest przez podwyższoną wartość glukozy we krwi.
✓ Cukrzyca typu 1 jest chorobą z autoagresji i stanowi nie więcej niż 10% przypadków cukrzycy.
✓ Na całym świecie wzrasta zapadalność na cukrzycę.
✓ W populacji wieku rozwojowego szczyt zapadalności przypada na wiek 10–14 lat, ale 4-krotnie wzrosła liczba nowych zachorowań w grupie 1–7 lat.
✓ W Polsce po raz pierwszy zaobserwowano zróżnicowanie między miastem a terenem rolniczym w zapadalności na cukrzycę typu 1, przy czym wyższy wskaźnik jest w mieście.
✓ W Polsce w ciągu ostatnich 15 lat wskaźnik ten podwoił się i obecnie wynosi 18/100 tys./rok.
Piśmiennictwo
1. Akesson K., Nystrom L., Farnkvist L. i wsp.: Increased risk of diabetes among relatives of female insulin-treated patients diagnosed at 15-34 years of age. Diabet Med. 2005, 22: 1551–1557.
2. Green A.: The EURODIAB studies on childhood diabetes 1988–1999. Europe and Diabetes. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B1–2.
3. Green A., Patterson C.C.: Trends in the incidence of childhood-onset diabetes in Europe 1989–1998. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B3–8.
4. Jarosz-Chobot P., Krętowski A., Peczyńska J. i wsp.: The parallel increase of type 1 diabetes in two different regions of Poland: Highly industrialized Upper Silesia and agricultural north-eastern regions of Podlasie and Warmia–Mazury (1989–2003). Przegląd Lekarski 2006, 63(supl. 4): 31.
5. Jarosz-Chobot P., Otto-Buczkowska E., Koehler B.: The increased trend of type 1 diabetes mellitus in children (0–14 years) in the Upper Silesia region of Poland. Acta Paediatr. 2000, 89: 120.
6. Kretowski A., Kowalska I., Peczynska J. i wsp.: The large increase in incidence of Type I diabetes mellitus in Poland. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B48–50.
7. Kyvik K.O., Nystrom L., Gorus F. i wsp.: The epidemiology of Type 1 diabetes mellitus is not the same in young adults as in children. Diabetologia 2004, 47: 377–384.
8. Neu A., Willasch A., Ehehalt S. i wsp.: Diabetes incidence in children of different nationalities: An epidemiological approach to the pathogenesis of diabetes. Diabetologia 2001, 44(supl. 3): B21–26.
9. Nowakowski A.: Epidemiologia cukrzycy. Diabetologia Praktyczna 2002, 3: 181–185.
10. Patterson C.C., Dahlquist G.G., Gyürüs E. i wsp.: Incidence trends for childhood type 1 diabetes in Europe during 1989–2003 and predicted new cases 2005–20: A multicentre prospective registration study. Lancet 2009, 373: 2027–2033.
11. Szalecki M., Wysocka-Mincewicz M., Ramotowska A. i wsp.: Prevalence of type 1 diabetes in children of central and East regions of Poland – multicenter study. Pediatric Diabetes 2016, supl. S23: P157.
12. The DIAMOND Project Group. Incidence and trends of childhood Type 1 diabetes wordwide 1990–1999. Diabetic Medicine 2006, 23(8): 857–866.
13. Thunander M., Petersson C., Jonzon K. i wsp.: Incidence of type 1 and type 2 diabetes in adults and children in Kronoberg, Sweden. Diabetes Res. Clin. Pract. 2008, 82: 247–255.
14. Variation and trends in incidence of childhood diabetes in Europe. EURODIAB ACE Study Group. Lancet 2000, 355: 873–876.
15. WHO: Definition. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications. Raport of WHO Consultation. Part 1. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus. World Health Organization, Geneva 1999.
2
Autoagresja w cukrzycy typu 1. Polimorfizm procesów autoimmunologicznych
Ewa Pańkowska, Zofia Rybka-Król
2.1. WPROWADZENIE
Cukrzyca typu 1 (type 1 diabetes mellitus, T1DM) należy do chorób immunologicznych ze specyficznym, ściśle określonym narządem, będącym przedmiotem reakcji autoimmunologicznej. Charakteryzuje się selektywną destrukcją komórek beta trzustki. Klinicznie cukrzyca typu 1 ujawnia się w chwili znacznego deficytu insuliny. Histopatologicznie stwierdza się znaczny spadek masy komórek beta trzustki wraz z naciekami komórek jednojądrzastych limfocytów w całych wyspach Langerhansa. Po raz pierwszy zmiany w wyspach zostały opisane przez Opie w 1901 r. Ze względu na obecność markerów stanu zapalnego często stosuje się określenie insulitis. W 1970 r. Jorna Nerup opisał szczegółowo typ reakcji immunologicznej zachodzącej w komórkach beta trzustki i postawił tezę dotyczącą patogenezy cukrzycy typu 1. Co więcej, wskazał udział wielu czynników w procesie degradacji komórek beta. Po raz pierwszy połączył udział czynników genetycznych ze środowiskowymi. Z tej przyczyny cukrzyca typu 1 nie jest typową chorobą genetycznie uwarunkowaną, jak wielokrotnie powtarza się w różnych publikacjach popularyzujących wiedzę, ale typową chorobą wieloczynnikową.
Przedstawiono hipotezę o roli genów układu HLA (human leukocyte antigens – ludzkie antygeny leukocytarne) i czynników zewnętrznych,