na szczepienie przeciwko odrze i ospie wietrznej wówczas, gdy dziecko lub osoba dorosła otrzymała preparaty gammaglobulin.
Tabela 1.4 zawiera proponowane przez ACIP (grudzień 2006) odstępy czasowe między podaniem preparatów zawierających przeciwciała a szczepieniem przeciwko odrze i ospie wietrznej. Ze względu jednak na potencjalny wpływ przeciwciał na odpowiedź poszczepienną należy również wziąć pod uwagę przestrzeganie proponowanych odstępów czasowych w odniesieniu do rzadko stosowanych szczepionek monowalentnych przeciwko różyczce i śwince (nagminne zapalenie ślinianek przyusznych). Natomiast odpowiedź poszczepienna będzie pełna, gdy podamy jedną z wyżej wymienionych szczepionek 2 tygodnie przed przetoczeniem krwi lub preparatów krwiopochodnych.
Tabela 1.4.
* Standardowe preparaty gammaglobulin.
** Hiperimmunizowane preparaty gammaglobulin.
Szczepienia po przebytych zakażeniach
Tabela 1.5 przedstawia propozycje postępowania w określonych sytuacjach, z którymi spotykają się każdego dnia lekarz i pielęgniarka w gabinecie szczepień.
Tabela 1.5.
Realizacja szczepień ochronnych u dzieci w okresie stosowania immunoterapii
Zalecenia ACIP dotyczące odstępów między podaniem różnych szczepionek (tabela 1.3) w znacznym stopniu ułatwiają wykonywanie szczepień ochronnych u osób z alergią. Prowadzenie terapii podtrzymującej w trakcie długotrwałego odczulania nie zaburza prawidłowej odpowiedzi poszczepiennej na szczepionki z obowiązującego kalendarza szczepień. Można również wykonywać dodatkowe szczepienia, które mają chronić przed wirusowymi i bakteryjnymi zakażeniami dróg oddechowych. Najwłaściwszym czasem ich podawania będzie okres między kolejnymi dawkami aplikowanego co miesiąc preparatu odczulającego, w dowolnym czasie. Jest to lepszy sposób niż podanie szczepionki i preparatu odczulającego w tym samym dniu, ze względu na możliwe ewentualne wątpliwości co do tego, czy ewentualne niepożądane objawy związane były ze szczepieniem, czy z dawką preparatu odczulającego.
Podawanie preparatów immunostymulacyjnych, takich jak: Ribomunyl, Polyvaccinum, IRS-19, Luivac czy Broncho-Vaxom, nie jest przeszkodą w wykonywaniu obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych, niemniej brakuje dostępnych danych z badań klinicznych na temat interakcji poszczególnych szczepionek z tą grupą leków.
Szczepionki różnych producentów
Obecnie dostępne wyniki badań dotyczące bezpieczeństwa i immunogenności szczepionek wskazują, że szczepionki skoniugowane przeciwko Haemophilus influenzae typu b, HBV i HAV różnych producentów podawane w schemacie uodpornienia pierwotnego niemowląt stymulują ochronne miana przeciwciał, podobnie jak szczepionki tego samego producenta. Ze względu na ochronne stężenia przeciwciał przeciwkrztuścowych szczepionki DTaP w uodpornieniu podstawowym powinny pochodzić od tego samego producenta, natomiast dawki szczepionki innych producentów mogą być stosowane w szczepieniu uzupełniającym.
Dobór igły do wkłuć podskórnych i domięśniowych
Długość igły i mięsień wykorzystywany do szczepienia należy każdorazowo dobierać indywidualnie, uwzględniając wiek i masę ciała osoby szczepionej (tab. 1.6). Szczepienie domięśniowe zawsze wykonuje się prostopadle do powierzchni skóry. Szczepienie podskórne zawsze wykonuje się pod kątem 45º do powierzchni skóry, igłą o długości 16 mm.
Ryciny 1.1 i 1.2 wskazują prawidłowe okolice iniekcji: w udo u niemowląt i w ramię u dzieci starszych.
Tabela 1.6.
Rycina 1.1. U niemowląt i małych dzieci zaleca się szczepienie w przednio‐boczną okolicę uda. Uwaga: nie zaleca się szczepienia w pośladek.
Rycina 1.2. Dzieci i dorosłych szczepi się w mięsień naramienny (centralna część okolicy naramiennej).
Ruchy antyszczepionkowe
Większość informacji o niekorzystnym wpływie szczepień na organizm ludzki opartych jest na wątpliwych, nieudowodnionych naukowo podstawach. Publikowane są one w mało wiarygodnych czasopismach medycznych oraz w popularnych opracowaniach, szeroko cytowanych w Internecie. Są też często przechwytywane przez ruchy antyszczepionkowe i pseudoekologiczne organizacje, które rozpowszechniają zmanipulowane informacje o wzroście zachorowań po szczepieniach w programach radiowych, TV i popularnych czasopismach, szczególnie tych przeznaczonych dla rodziców. Niezwykle ważne zadanie w zakresie wydawania opinii o konkretnych działaniach niepożądanych związanych ze szczepieniami przypada krajowym i międzynarodowym grupom eksperckim, w tym desygnowanej przez WHO grupie ekspertów Światowego Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa Szczepień (GACVS) oraz Centrum Kontroli Chorób Zakaźnych w Atlancie.
Towarzystwa naukowe, a w ślad za nimi również inne organizacje pozarządowe oraz stowarzyszenia rodziców i pacjentów, powinny przedstawiać rzetelny, oparty na dowodach naukowych obraz profilu bezpieczeństwa szczepień.
Dobrym rozwiązaniem jest podjęcie współpracy z dziennikarzami, którym należy wyjaśnić obiektywne fakty i prosić o pomoc w ich rozpowszechnianiu. Powszechnym zwyczajem powinno się stać zapraszanie ich do udziału nawet w małych sympozjach.
Piśmiennictwo
1. Raport o chorobach zakaźnych Amerykańskiej Akademii Pediatrii, Red Book, 2018, wyd. 28 (MMWR, 2006, 55, RR-15).
2. Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP). Morbidity and Mortality Weekly Report. MMWR, 1, 2006, 55, RR-15.
2. Obowiązkowe szczepienia ochronne
Ewa Bernatowska, Bożena Mikołuć
Program Szczepień Ochronnych – szczepienia obowiązkowe na 2019 rok (tab. 2.1)
Tabela 2.1.
Szczepienie przeciwko gruźlicy
■ Gruźlica w Polsce
Polska należy do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę, liczba zachorowań utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie. Od wielu lat odsetek zaszczepionych szczepionką BCG noworodków jest wysoki, w 2017 roku wyniósł 93%.
■ Ochronne działanie szczepień
Jednorazowe szczepienie BCG w 1. dobie życia chroni dziecko przed bardzo poważnymi następstwami zachorowania na postać rozsianą gruźlicy czy przed zapaleniem opon mózgowych. Ochrona po tej dawce szczepionki BCG utrzymuje się co najmniej 15 do 20 lat. Podanie kolejnych dawek szczepionki BCG nie zwiększa skuteczności szczepienia.
■ Bezpieczeństwo szczepień
Szczepionka BCG stosowana w Polsce od 50 lat zawiera żywy atenuowany podtyp prątka bydlęcego, Moreau. Po szczepieniu może pojawić się guzek, następnie owrzodzenie, które w niektórych przypadkach utrzymuje się przez kilka tygodni. Niepożądany odczyn poszczepienny w postaci powiększenia węzłów chłonnych pachowych po stronie lewej zdarza się u 1 osoby na 2000 zaszczepionych. Węzły są niebolesne, utrzymywać się mogą nawet kilka miesięcy i nie należy ich usuwać.
■ Szczepienia obowiązkowe przeciwko gruźlicy
Szczepionka przeznaczona jest dla wszystkich noworodków oraz dla dzieci nieszczepionych, do ukończenia 15. roku