Projekt okładki i stron tytułowych
Przemysław Spiechowski
Ilustracja na okładce
Jerzy Nowosielski, Prorok na skale, 1958, olej/płótno, 50 × 43 cm (własność Teresy i Andrzeja Starmach)
Wydawca
Mikołaj Tajchman
Redaktor prowadzący
Barbara Surówka
Redakcja
Bartosz Działoszyński
Korekta
Jadwiga Biernacka
Produkcja
Mariola Iwona Keppel
Skład wersji elektronicznej na zlecenie Wydawnictwa Naukowego PWN
Marcin Kapusta / konwersja.virtualo.pl
Recenzenci
ks. prof. dr hab. Andrzej Bronk
prof. dr hab. Janusz Dobieszewski
prof. dr hab. Andrzej Szahaj
Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2018
Copyright © by Autorzy, Warszawa 2018
eBook został przygotowany na podstawie wydania papierowego z 2018 r., (wyd. I)
Warszawa 2018
ISBN 978-83-20454-9
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2
tel. 22 69 54 321, faks 22 69 54 288
infolinia 801 33 33 88
e-mail: [email protected]; [email protected]
Wprowadzenie
Filozofia religii jest często uprawiana albo z pozycji anonimowego i racjonalnego myśliciela, albo z pozycji autora, który szczerze prezentuje swoje osobiste przekonania. Oba te style z pewnością przetrwają, ale można je dziś uważać za lekko zużyte. W filozofii religii obiektywność wydaje się często iluzoryczna, a styl solilokwiów – raczej stronniczy. Zdecydowaliśmy się zatem poprosić kilkudziesięciu wybitnych filozofów, by odnieśli się do zasadniczych problemów w filozofii religii i zechcieli bronić jednego z dwóch przeciwstawnych stanowisk, wyliczonych na skonstruowanej przez nas liście, bez wcielania się przy tym w rolę niepodważalnych autorytetów i dzielenia się osobistymi zwierzeniami. Prosiliśmy, by każdy Autor znalazł najlepsze argumenty na rzecz przyjętego do obrony stanowiska, ale powstrzymał się od perswadowania lub forsowania własnych rozwiązań. Liczyliśmy na zaangażowanie i jednocześnie chcieliśmy uniknąć retoryki nawracania lub potępiającego zdziwienia.
Postawiliśmy przed naszymi Autorami trudne zadanie. Pojawiła się nawet wątpliwość, czy taki zamiar jest wykonalny. Wszak umiejętność dystansowania się od własnych poglądów – bez rozstawania się z nimi – nie jest łatwa. Nasi Autorzy jednak nas nie zawiedli. Dali się skłonić do napisania zaangażowanych, ale rzeczowych wypowiedzi i wywiązali się z przyjętego zobowiązania bardzo rzetelnie. Co więcej, zrobili to w sytuacji, gdy jeszcze nie znali tożsamości swoich oponentów. Dziękujemy im wszystkim za zaakceptowanie naszej propozycji i za dołożenie starań, by ta książka okazała się dziełem dociekliwym i fascynującym.
Na liście problemów do dyskusji umieściliśmy tematy, w wypadku których stanowiska osób wierzących i niewierzących zasadniczo się od siebie różnią.
1. Pojęcie Boga
• Słowo „Bóg” jest imieniem własnym odnoszącym się do określonego bytu
• Słowo „Bóg” to nazwa pusta
2. Dowody na istnienie Boga
• Można dowieść, że Bóg istnieje
• Żaden z dowodów na istnienie Boga nie jest poprawny
3. Doświadczenie religijne
• Można doświadczyć obecności Boga
• Wszelkie formy doświadczenia religijnego są jedynie złudzeniem
4. Przekonania religijne
• Przekonania religijne są sądami o faktach
• Przekonania religijne nie dotyczą faktów i tym samym nie mają wartości logicznej
5. Problem zła
• Zło ma realny charakter i przeczy istnieniu dobrego i wszechmocnego Boga
• Można pogodzić istnienie zła z istnieniem dobrego i wszechmocnego Boga
6. Cuda
• Istnieją zdarzenia cudowne i przemawiają one za istnieniem Boga
• Wiara w cuda jest przesądem
7. Modlitwa
• Modlitwa jest wyłącznie rodzajem terapii
• Modlitwa jest rozmową z osobowym Bogiem i gdy ma charakter proszalny, może być skuteczna
8. Dusza
• Człowiek to kawałek materii, a to, co tradycyjnie nazywano „duszą”, redukuje się do stanów neurofizjologicznych mózgu
• Dusza jest niematerialną substancją ulokowaną przez pewien czas w materialnym ciele
9. Zbawienie
• Wybrane istoty zostaną zbawione
• Nikt nie będzie istniał wiecznie
10. Bluźnierstwo
• Podstawową wartością jest wolność i dlatego wolno wyszydzać wierzenia religijne
• Wyszydzanie religii jest przestępstwem i powinno być karane jako akt nietolerancji
11. Religia a etyka
• Etyka jest autonomiczna i nie potrzebuje żadnej transcendentnej legalizacji
• Podstawy uniwersalnej etyki pochodzą od Boga
12. Religia a nauka
• Jedynie nauka dostarcza nam wiarygodnego opisu świata
• Religijny opis świata da się pogodzić z opisem naukowym
13. Obowiązki wobec Boga i ludzi
• Religia może utrudniać troskę o innych
• Miłość bliźniego i troska o siebie są istotą religii
Każdy Autor miał prawo nadać swemu rozdziałowi własny tytuł, odbiegający od dosłownego brzmienia wybranego przez nas tematu. Zasadniczy schemat dyskusji pozostał jednak nienaruszony.
Po otrzymaniu tekstów zwróciliśmy się do Autorów z kolejną prośbą: żeby zechcieli odnieść się do tekstu adwersarza, z którym występują w parze. Poprosiliśmy o sformułowanie zwięzłej odpowiedzi na pytanie: Z czym nie mogę się zgodzić w stanowisku mojego oponenta? Zależało nam, by wszystkim autorskim wypowiedziom towarzyszyły krytyczne komentarze. Liczymy, że jest to zaczątek rozważań budujących zrozumienie między rzecznikami przeciwnych stanowisk. Może nawet jest to jakiś współczesny odpowiednik metody scholastycznej – często dziś, chyba niesłusznie, lekceważonej.
Musimy przyznać, że część Autorów z wahaniem zgodziła się spełnić naszą prośbę.