może być różny) (Semrud-Clikeman i Teeter Ellison, 2009).
Podejmując się diagnozy neuropsychologicznej dziecka, należy zatem mieć na uwadze fakt, że opiera się ona na nieco innych założeniach niż diagnoza osób dorosłych oraz że przejawy dysfunkcji mózgowych u dzieci mogą mieć inny charakter.
U dzieci stykamy się głównie z niewykształceniem, brakiem integracji w zakresie danej funkcji psychicznej lub jej całkowitym niewykształceniem, u dorosłych zaś – z całkowitą lub częściową utratą wcześniej opanowanej, w pełni wykształconej funkcji psychicznej, z jej rozpadem, dezintegracją.
Sekwencja zmian rozwojowych w zakresie poszczególnych sfer czy funkcji psychicznych, ich tempo oraz dynamika mogą być odmienne (mieć specyficzne, indywidualne cechy) u różnych dzieci. Metody stosowane w badaniach dzieci powinny więc uwzględniać wiedzę na temat nie tylko psychologicznej struktury danej funkcji poznawczej, lecz także etapów jej kształtowania się w różnych okresach życia dziecka w powiązaniu z wiedzą na temat rozwoju i dojrzewania poszczególnych struktur i okolic mózgowia uczestniczących w regulacji złożonych form zachowania. Należy także pamiętać, że poszczególne umiejętności dziecko opanowuje w ścisłym powiązaniu z innymi czynnościami, ważna jest zatem całościowa ocena jego rozwoju psychoruchowego (szczególnie w młodszym wieku), a nie tylko diagnoza problemowa.
Istotne jest zwrócenie uwagi na dynamiczność organizacji czynności psychicznych, jak również ich mózgowej regulacji. Obydwie cechy zmieniają się zarówno w procesie rozwoju dziecka, jak i na poszczególnych etapach uczenia się. W ontogenezie zmieniają się struktura poszczególnych procesów psychicznych oraz ich wzajemne relacje, tzw. międzyfunkcjonalna organizacja. Opóźnienie rozwoju lub niewykształcenie się funkcji związanych z korowymi okolicami pierwszo- i drugorzędowymi może w znacznym stopniu wpływać na rozwój procesów i czynności związanych z obszarami wyższego rzędu (okolice trzeciorzędowe, kora przedczołowa).
Założenie, że to samo zadanie wykorzystane w badaniu osoby dorosłej oraz dziecka służy ocenie tych samych funkcji (umiejętności), może doprowadzić do błędnej interpretacji wyników, a w konsekwencji – do podjęcia niewłaściwych oddziaływań terapeutycznych. Przykładowo zadanie łączenia punktów (cyfr, liter, kolorowych figur) według określonych zasad w jak najkrótszym czasie, stosowane w diagnozie dorosłych, umożliwia ocenę głównie funkcji wykonawczych (m.in. przerzutności uwagi, pamięci operacyjnej, elastyczności poznawczej). Niskie wyniki w takim zadaniu uzyskają dzieci z obniżoną sprawnością motoryczną oraz te, u których czynności motoryczne nie osiągnęły jeszcze odpowiedniego poziomu rozwoju. W takich przypadkach słabe wyniki w zadaniu łączenia punktów (wydłużony czas) nie będą świadczyć prawdopodobnie o deficytach pamięci operacyjnej czy uwagi, lecz o trudnościach motorycznych. Należy zatem zachować ostrożność przy wyciąganiu wniosków o deficytach zachowania na podstawie wyników tego samego testu wykonanego przez dorosłego i przez dziecko, a w ocenie neuropsychologicznej dziecka trzeba uwzględnić poziom rozwoju wszystkich funkcji zaangażowanych w realizację danego zadania (Semrud-Clikeman i Teeter Ellison, 2009).
Kolejnym zjawiskiem istotnym w diagnozie neuropsychologicznej dziecka są procesy plastyczności rozwojowej i kompensacyjnej, większe w rozwijającym się mózgu niż w mózgu już ukształtowanym. Odpowiadają one za szybszą restytucję utraconych funkcji u dzieci; leżą także u podłoża reorganizacji systemów funkcjonalnych i procesów adaptacyjnych, które powodują, że mózgowa organizacja danej funkcji u dziecka może być nieco inna niż u dorosłego. Dotyczy to szczególnie dzieci z wczesnymi uszkodzeniami OUN (np. guzami zlokalizowanymi w jednej z półkul mózgowych), u których niewielkim zmianom patologicznym mózgowia mogą towarzyszyć nasilone deficyty zachowania. Zarazem jednak rozległe uszkodzenia mogą przebiegać bez zaburzeń poznawczych czy emocjonalno-społecznych; trudno zatem zaobserwować jednoznaczne korelacje między obrazem deficytów a lokalizacją, rozległością i lateralizacją lezji, jakie spotyka się w klinice dorosłych.
diagnoza neuropsychologiczna
metody neurofizjologiczne
metody neuroobrazowe
podejście eksperymentalno-kliniczne
podejście psychometryczne
procedury zbierania danych i ich integrowania
Jodzio, K. (2011). Diagnostyka neuropsychologiczna w praktyce klinicznej. Warszawa: Difin.
Szepietowska, E.M. (2000). Badanie neuropsychologiczne. Procedura i ocena. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Zawadzka, E., Domańska, Ł. (red.) (2017). Diagnoza neuropsychologiczna. Współczesne wyzwania i perspektywy rozwoju. Warszawa: Difin.
Etyczne aspekty diagnozy i pomocy psychologicznej dzieciom i ich rodzicom
9.1. Wprowadzenie
9.2. Podstawowe prawa klienta
9.2.1. Prawa rodziców a autonomia dziecka i adolescenta (małoletniego)
9.2.2. Ograniczenia praw rodziców jako zleceniodawców
9.3. Zawieranie kontraktu
9.4. Problem dobrowolnej zgody klienta i zleceniodawcy
9.5. Zakończenie diagnozy – informacje zwrotne
9.6. Opinia psychologiczna dotycząca osoby małoletniej
9.7. Zasady prowadzenia i udostępniania dokumentacji
9.8. Dylematy etyczne związane z psychoterapią dzieci
9.9. Współpraca psychologa z personelem medycznym lub ze szkołą
9.9.1. Współpraca psychologa z lekarzem
9.9.2. Współpraca psychologa z nauczycielami
9.10. Podsumowanie
Relacja między psychologiem a jego klientem jest szczególna i nierozerwalnie związana z problematyką etyczną. Niezależnie bowiem od tego, czy mamy do czynienia z procesem diagnozy czy udzielamy pomocy psychologicznej, kontakt z psychologiem może stać się dla klienta źródłem pozytywnych przeżyć, prowadzących do korzystnych zmian w jego życiu. Niestety, kontakt z psychologiem może też prowadzić do negatywnych konsekwencji związanych z nietrafną diagnozą czy traumy spowodowanej przez niezgodne ze standardami zachowania psychologa udzielającego pomocy. Wrażliwość etyczna, związana przede wszystkim z zachowaniem staranności w trakcie zawierania kontraktu, zgodnym z zasadami udzielaniem informacji zwrotnych, zachowaniem ostrożności i szczególnej staranności w sytuacji udzielania pomocy, jest ważna zwłaszcza wtedy, kiedy klientem psychologa jest osoba niepełnoletnia. Jego błędy lub zaniedbania mogą bowiem w dramatyczny sposób wpłynąć na dalsze losy młodego człowieka. Nietrafna diagnoza może ograniczyć jego możliwości rozwojowe, a niewłaściwe podejście spowodować, że kontakt z psychologiem będzie kojarzony na tyle negatywnie, że uniemożliwi w przyszłości zwrócenie się o pomoc.
Dodatkową trudnością jest fakt, że kontakt psychologa z osobą niepełnoletnią oznacza zawsze, iż mamy do