królestwa. [przypis redakcyjny]
165
partyzant (daw., z fr.) – zwolennik, stronnik. [przypis redakcyjny]
166
wolentarski – ochotniczy. [przypis redakcyjny]
167
lemiesz – część pługa podcinająca skibę. [przypis redakcyjny]
168
familiantka – szlachcianka z bogatego i wpływowego rodu. [przypis redakcyjny]
169
kałamaszka – odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVIII w. Drewniane koła osadzone były na drewnianej osi, którą smarowano mazią w celu zmniejszenia oporów. [przypis redakcyjny]
170
cyrulik – fryzjer zajmujący się też leczeniem lekkich chorób i wykonywaniem prostych zabiegów medycznych na podstawie wiedzy ludowej i doświadczenia. [przypis redakcyjny]
171
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
172
niezabudka – niezapominajka. [przypis redakcyjny]
173
kwap – pierze. [przypis redakcyjny]
174
robota (dial. B. lp) – robotę. [przypis redakcyjny]
175
pludry – krótkie, bufiaste spodnie, część dawnego stroju dworskiego lub żołnierskiego. [przypis redakcyjny]
176
bisior – cienka tkanina płócienna lub lniano-wełniana używana w dawnej Polsce a. jedwab morski, tkanina z przędzy małżów, bardzo rzadka i kosztowna. [przypis redakcyjny]
177
lama – tkanina jedwabna przetykana złotymi lub srebrnymi nitkami. [przypis redakcyjny]
178
sepet – skrzynka z szufladami do przechowywania klejnotów, dokumentów itp. [przypis redakcyjny]
179
puzdro – skrzynka lub pudło z przegródkami, zwykle z zamkiem, okuciami i uchwytami. [przypis redakcyjny]
180
kwoli (daw.) – dla. [przypis redakcyjny]
181
driakiew – używany w medycynie ludowej uniwersalny lek roślinny, złożony m.in. z cynamonu, imbiru, dziurawca, miodu, mięsa żmii, ziemi z Lemnos, często z dodatkiem opium. [przypis redakcyjny]
182
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek, szyk. [przypis redakcyjny]
183
Zołtareńko – właśc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654). [przypis redakcyjny]
184
semen – Kozak na czyjejś służbie. [przypis redakcyjny]
185
staje – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m. [przypis redakcyjny]
186
szto za lude (z ukr.) – co za ludzie. [przypis redakcyjny]
187
raptus puellae (łac.) – porwanie panny. [przypis redakcyjny]
188
samowtór (daw.) – we dwóch, sam z kimś drugim, tu: pojedynek. [przypis redakcyjny]
189
szerpentyna (daw.) – szabla. [przypis redakcyjny]
190
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]
191
zali (daw.) – czy. [przypis redakcyjny]
192
konfuzja (z łac.) – zmieszanie, zawstydzenie. [przypis redakcyjny]
193
zrekuzować – odrzucić oświadczyny, odmówić ręki. [przypis redakcyjny]
194
wokacja (z łac.) – powołanie. [przypis redakcyjny]
195
tentować (z łac.) – próbować. [przypis redakcyjny]
196
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
197
zjeść arbuza – pogodzić się z odmową, przyjąć odrzucenie oświadczyn. [przypis redakcyjny]
198
ślepki – oczy. [przypis edytorski]
199
cekhauz (z niem.) – arsenał, zbrojownia. [przypis redakcyjny]
200
Hraju, pane (ukr.) – gram, panie. [przypis redakcyjny]
201
kontent – zadowolony. [przypis redakcyjny]
202
Zwiahel – miasto w płn. części Ukrainy, dziś: Nowogród Wołyński. [przypis redakcyjny]
203
sobaka (ukr.) – pies. [przypis redakcyjny]
204
Ne znaju, pane (ukr.) – nie wiem, panie. [przypis redakcyjny]
205
hołysz (z ukr.) – golec, nędzarz. [przypis redakcyjny]
206
bojar putny – uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana. [przypis redakcyjny]
207
począł