Die enormiteit van die uitspansel is amper nêrens so werklik as tydens ’n Karoonag nie en die gewaarwording wat dit veroorsaak, is kompleks en wisselend. Miskien is die oorwegende gevoelens vir my een van trots dat ons as mense iets van die ontstaan en werking daarvan ontdek het en ’n soort dankbaarheid dat ek fragmente daarvan kan verstaan en waardeer.
Watter rol kan wetenskaplike ontdekkings en bevindings en die wette van die natuur in jou oë speel as ’n teenvoeter vir geloof in die bonatuurlike wesens soos gode, engele en duiwels?
Ek sien nie die wetenskap as teenvoeter vir die geloof nie. Die wetenskap behoort nie daarop ingestel te wees om geloof verkeerd te bewys nie. Dit impliseer dat geloof ’n belangriker aanspraak op ons het as waarop dit geregtig is. Ons sien nie die wetenskap as teenvoeter vir ander kultuuraktiwiteite soos kunsuitstallings, musiekuitvoerings, opera of sport nie. Uit ’n kulturele oogpunt is godsdiens as ’n universele verskynsel egter interessant en die verskillende weergawes daarvan behoort op ’n vergelykende basis nagevors te word.[61]
Die werkswyse van die wetenskap is egter rasioneel en berus op toetsbare en herhaalbare resultate. Die bestaan van gode, duiwels, geeste, Kersvader en die paashaas is dus outomaties nie deel van die werklikheid nie en vorm deel van ons kultuurgedrewe mites. Wanneer godsdienste egter besliste waarheidsaansprake maak, kan dit wetenskaplik ondersoek word.[62] Een daarvan is die oortuiging dat gebede verhoor word.
Rugbyspelers wat voor ’n wedstryd bid of ná die wedstryd beken dat die Here hulle laat wen het, plaas duidelik meer vertroue in ’n afwesige god as in hul wetenskaplik gefundeerde oefenmetodes. Veel ernstiger is egter die aansprake dat terminale pasiënte deur gebed genees kan word.
Grigg[63] wys daarop dat geloofsoortuigings by baie werklik siek pasiënte wel berusting kan bring, maar daar bestaan nie waargenome gevalle waar dit die ontwikkeling óf progressie van byvoorbeeld kanker selfs net vertraag het, of die herstel van pasiënte positief beïnvloed het nie.
’n Eksperiment met 750 hartpasiënte het getoon dat diegene vir wie se herstel Katolieke en Sufi-Moslems in die Verenigde State, Boeddhistiese monnike in Nepal en Jode by die Klaagmuur gebid het, nie beter gevaar het as ’n tweede groep wat die gewone mediese behandeling ontvang het, of ’n derde groep wat met behulp van onder meer spesiale musiekprogramme en terapeutiese tastegnieke behandel is nie.[64]
Laastens het ’n navorsingsprojek wat tien jaar geduur het en 1 800 hartpasiënte ingesluit het, in 2006 ondubbelsinnig getoon dat gebed geen invloed op die herstel van die pasiënte gehad het nie.[65]
Sommige wetenskaplikes beweer, verkeerdelik, gelowiges is gesonder en gelukkiger as ongelowiges. Is jy gelukkiger noudat jy nie meer glo nie, of mis jy iets?
Ek dink ek was nog altyd gelukkig, maar ervaar definitief ’n gevoel van vryheid getemper deur die wete dat ek alleen vir my doen en late verantwoordelik is. Ek mis die gewyde sang, orrelmusiek en die gemeenskaplike stilte voor die diens, maar nie die preke, voorskrifte en rituele nie.
As gelowiges beweer hulle is gelukkiger as niegelowiges, is dit waarskynlik omdat hulle alles in die hande van die vermeende Opperwese laat. As ’n mens oortuig is dat jou lot deur een of ander god bepaal word, dat hy/sy in beheer van jou lewe is en dat al jou vrese en gewaande sondes uiteindelik besweer en vergewe gaan word, sal jy waarskynlik ook glo dat jou las ligter is. Dit is egter ’n ope vraag of ’n mens onder sulke omstandighede wel gelukkiger is. Voornemende studente wat nie op ’n studierigting kan of wil besluit nie, beweer soms dat hulle op die Here wag om namens hulle te kies. Net só het ’n buurman wat jare reeds versuim om ’n gekraakte muur te herstel, ter verdediging beweer dat die Here nog nie sy goedkeuring vir die herstelwerk gegee het nie. Daar is min twyfel dat sulke gedrag bloot onvolwasse pogings is om die besluitnemingsproses vry te spring.
Tog word die bewering dikwels gemaak dat mense binne ’n godsdienstige gemeenskap gesonder is en ook langer leef. Dit is heeltemal moontlik dat rituele aktiwiteite, gerugsteun deur ’n meelewende gemeenskap, gevoelens van welsyn en optimisme kan veroorsaak en op dié manier die negatiewe effekte van stres verminder. Sulke verskynsels is egter nie uniek aan godsdienste nie, aangesien niegodsdienstige tegnieke, byvoorbeeld meditasie, dieselfde uitwerking het.
Mense wat in die bonatuurlike glo, neem dikwels wetenskaplikes kwalik omdat hulle rasionele denke bo alles stel en beskuldig hulle dat hulle die wondere en magiese uit die lewe wegneem. Hoe belangrik moet rasionele denke gegrond op bewyse na jou mening in ons lewe wees?
Die enigste manier om in ons komplekse wêreld te oorleef, is deur rasionele denke en optrede, anders leef jy in Lala-land. Rasionele denke is die vlam wat ons van die Grieke geërf het en wat steeds help om die donkerte van die kosmos stelselmatig te verlig.
Daar is niks daarmee verkeerd om Kersfees as ’n spesiale geleentheid, wanneer mense vlietend meer tyd vir mekaar het, te ervaar nie. Ook nie om stilletjies ’n traan weg te pink as ’n kinderkoor “Stille nag” sing nie. ’n Behoorlike Afrika-sonsondergang, die Groot Mars uit Aïda of “Ballade vir ’n stadskind” sal waarskynlik by baie mense dieselfde gevoelens oproep. As die son sak en die liedjie verby is, is die werklikheid steeds daar.
Die gevaar lê, myns insiens, daarin dat as ’n persoon voltyds in die magiese wêreld begin leef, hy/sy spoedig die greep op die werklikheid verloor, soos met die onlangse wegrapingsdebakel van Johannes Coetzee. Jim Jones en sy volgelinge se massaselfmoord (1978) en die dood van David Koresh en sy volgelinge in Waco, Texas (1993), is ekstreme voorbeelde van hoe irrasionele denke die oorhand kan kry.
Ek dink dat godsdiens soos dit tans, in die breë, beoefen word, ontoereikend vir hedendaagse omstandighede is. In die proses is die Afrikaanse kerke besig om leeg te loop, nie omdat lidmate ongelowig word nie, maar heel waarskynlik omdat die kerk nie meer die spirituele ondersteuning wat hulle soek, kan verskaf nie. Julian Müller is reg as hy noem dat die kerk haarself as geestelike gespreksgenoot gediskwalifiseer het.[66]
Daar word ook uit verskillende oorde toenemend klem op ’n spirituele eerder as ’n dogmatiese benadering gelê. Dennett[67] reken dat baie mense wat so ’n benadering voorstaan, nie spiritualiteit kan definieer nie. Grigg[68], daarenteen, definieer dit duidelik as deelname en self-transendensie om ’n produktiewe bestaan te voer in die aangesig van die finaliteit van die dood, morele ontoereikenheid en betekenisloosheid. Volgens hom is ’n spirituele bestaan ’n lewe wat in harmonie met die kosmos gevoer word.
So ’n spirituele kruistog op soek na betekenis, doel en morele geldigheid kan myns insiens ten beste met GOM as vertrekpunt gerealiseer word, want dit omseil effektief die onoorkomelike knelpunte van tradisionele godsdienste, te wete die universele probleem van lyding en God se onvermoë om die kwaad te oorwin.
Stadig en pynlik, pynlik stadig wen die mens
aan insig en begrip, verdwyn ou gode uit hul kastele.
Maar die teoloë kou kaiings,
wil steeds Esegiël speel met ou beendere.
Uit: “Ope brief: aan die nuwe Doktorandus” deur MM Walters.[69]
JURIE VAN DEN HEEVER is ’n Karoo-paleontoloog en dosent in vergelykende werweldiermorfologie in die Departement Plant- en Dierkunde aan sy alma mater, die Universiteit Stellenbosch (US). Ná sy studies het hy veertien jaar lank by die destydse Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad as Karoo-paleontoloog gewerk. Hy het die akademie in 1988 betree toe hy ’n pos aan die US aanvaar het. Van den Heever is sedert 2005 medeskrywer van die weeklikse “Wetenskap vandag”-rubriek in Die Burger en spanlid van die weeklikse wetenskapprogram “Hoe verklaar jy dit?” op RSG. Ná sy aftrede in 2007 is hy op deeltydse basis by die US heraangestel.
Cecile Cilliers
in gesprek met Frits Gaum
“Jy vra wie is God vir my? Vir my is Hy ’n konstante Teenwoordigheid. Vir my is God ’n Realiteit – ek kan nie anders nie. Ek gló, en is dankbaar dat ek glo, en dat ek binne sy genade kan leef.”
Wie is Cecile Cilliers?
Wer bin ich? Só begin Dietrich Bonhoeffer se aangrypende gedig wat hy uit aanhouding skryf, wagtend op die doodsvonnis vir sy aandeel aan ’n