het ’n harde stamp met haar voet op die grond gegee, toe draai sy om en loop terstond die huis in. Fanny se gesig word warm, sy voel hoe die bloed in haar lyf nog verder uitgaan en ’n straaltjie langs die binnekant van haar bobeen afkruip. Agter in die waai van haar knieë is ’n lam, swaar gevoel. Sy draai om, gaan voort om die bontgoed oor die bos oop te gooi.
Mijnheer loop nie dadelik weg nie; ’n hele ruk lank staan en kyk hy na haar terwyl sy die wasgoed oopsprei. Sy oë is op haar lyf, sy voel dit. Oor haar rug en oor haar skouers, haar bene. En toe sy weer omdraai, haar borsies, styfgedruk teen die rok wat Missus-Mevrouw gekry het by haar suster se kind wat dit uitgegroei het.
* * *
’n Deur klap Kate se sluimerdroom toe. Daar is ’n harde manstem wat deur haar kop bars. ’n Oomblik weet sy nie waar sy is nie; sy sit regop in die bed. Dan weet sy weer. Sy is in Beaufort-Wes, op pad om haar verlede agter te laat; om ’n skoon toekoms tegemoet te gaan. Haar kop val weer op die kussing, sy draai op haar sy. Die ry het haar moeg gemaak, sy sukkel nie om weer aan die slaap te raak nie.
Haar grootouma Fanny het grootgeword intussen. Sy is mooi, ’n meisie van om en by twintig.
Wanneer Mevrouw elke tweede week met die perdekar en ’n staljongen na Malmesbury ry om die meel en suiker en droëbone aan te vul, kom haal Mijnheer vir Fanny in die groentetuin waar sy skoffel en groente in ’n mandjie sit vir die aandkos. Hy neem haar aan die arm, praat saggies met haar. “Kom saam met my. Mevrouw is weg, nou kan sy jou niks doen nie; kom maar, ek sal vir jou sorg.” In die sinkbad voor die agterdeur laat hy haar haar voete was. Dan du hy haar vooruit na die bed wat hy en Susanna deel.
Sy probeer haar teësit. Die geur van daardie heel eerste aand toe hy met haar huis toe gery het, is teen haar, in haar, tabak en sweet. Sy weet nie hoe sy dit weet nie, maar sy weet wat hy doen is verkeerd. Mijnheer is groot en sterk en hy druk haar vas op die bed, vas teen homself. Hy sit sy hand oor haar mond as sy wil skree. “Jy is myne,” sê hy, “jy is net myne.”
Die eerste keer kan sy die volgende dag byna nie loop nie; dit voel of haar binnegoed wil uitval. “Vir wat is jy so lam en tam!” Mevrouw gee haar ’n hou teen die wang met die nat kombuislap. “Jy moet opskud, daar is makatane wat jy vanmiddag moet prik!”
Teen die vyfde en sesde keer kerm sy nie meer nie. Sy laat hom oor haar gaan, sy laat hom doen wat hy wil. Gouer is dit dan verby. As hy sy broek met die kruisbande weer aantrek, wag sy dat hy uit die kamer is, dan glip sy na die klein wasvertrekkie met die groot kom. Sy was haarself met die boerseep. Haar gesig, haar hande, haar voete, die plek waar Mijnheer hom meester van haar gemaak het. As Mevrouw terugkom met die perdekar is die aandkos klaar, die aartappels is gaar, die groente is gekook. Die stuk vleis wat Mijnheer uitgehaal het vir die dag, is gebraai en geurig, die tafel is gedek. Sy het haar plig gedoen. In die vyftien jaar dat sy by Mijnheer en Mevrouw woon, het sy kosgemaak, lakens gewas, groente geplant en geoes. Mevrouw se houding teenoor haar is soms milder. As sy haar werk doen, skel sy nie meer so veel nie, en partymaal gee sy haar ’n ekstra stukkie vleis van die pot.
Fanny hoor hoe Mijnheer en Mevrouw praat van vryers van plase langsaan wat wil kom kuier, maar sy sien nooit een van die jong mans nie. Sy weet, Mijnheer sal haar nooit ’n kans gee om met een van hulle te gesels nie, wat nog te sê op te sit. Van Miena wat Mevrouw partykeer kom help met die slag en vleis bewerk, het sy baie geleer. Meer as wat Mevrouw haar ooit vertel het.
Dan merk sy dit. Op ’n oggend staan sy voor die gebarste spieël in die wasvertrekkie. Sy vryf met die ingeseepte waslap oor haar borste en onder haar arms. Haar borste is voller, hulle voel teer. Aan die onderkant van haar naeltjie begin ’n ronding vorm. Mijnheer het opgehou om versigtig te wees op die dae dat sy vrou na die mark en die dorp ry. Wat Miena haar voorspel het, staar uit die spieël na haar terug.
* * *
Op ’n vreemde perdekar sit die meisie met die helderblink rooi hare twee weke later, haar hande oor haar buik saamgevou in die koue vroeë oggend. ’n Neef van Redelinghuys, ’n Van der Vyver van die omgewing by Barrydale, kom haar haal nadat Mevrouw haar met ’n karwats tien dae tevore oor die rug en bene geslaan het dat die hale haar vel oopgekloof het.
Van der Vyver se vrou het ’n diensmeisie nodig. Redelinghuys stop hom iets in die hand. “Kyk na haar, asseblief? En na my kind, Neef?”
Dis oggend toe hulle wegry uit die omgewing, die renosterbosse staan donker in die Swartland. Net voor die skemer plek maak vir die nag, ure se ry verder, waar die nou paadjie tussen die rotse deur slinger, gee die rooikopmeisie ’n skree; die perde steier vervaard in die skemerlig, kap met hulle voorpote in die lug. Fanny haal hard asem, van haar voorkop af druppel die sweet tot op die lyfie van haar rok. Die man wat haar met ’n kombers toegemaak het, trek die perde in, bring hulle tot stilstand. Hy buig oor na haar, kyk in haar gesig.
Haar vel is glaserig soos die gaterige pensvet van ’n pas geslagte skaap. Sy gryp na haar maag, vou vooroor. In die skadu van die kapkar is die meisie bloedloos, lyk dit of sy wag op die koel lakens wat oor ’n dode getrek word.
* * *
Dié keer word Kate wakker van ’n hoenderhaan se kraai. Sy probeer haar gedagtes teruggryp, probeer Fanny weer voor haar oë sien, maar sy glip uit haar bewussyn soos ’n stuk seep wat onderwater in ’n bad uit jou hand weggly.
By die badkamerdeur luister sy, klop twee keer. ’n Stem grom. “Nou klaar!”
Haar hare gekam en tande geborsel, loop sy ’n rukkie later in die gang af. Vanoggend sit daar ’n meisie, sy skat haar sestien of sewentien. Haar oë is donker omraam met ’n oogpotlood. Die wimpers lyk of hulle driedubbeld verleng is, gitswart en omgekrul.
“Kan ek ontbyt eet hier?”
“Sorry, ons doen nie brekfis nie. Vra by Kootjie se Kafee. Hy doen brekfis. Of takeaways, as jy wil.” Die meisiekind kyk af, gaan voort om haar naels te vyl.
By Kootjie staan en wag sy by die rak met koerante. Nog ’n terreuraanval, nog ’n plaasmoord. ’n Bus het omgeval op die N2 naby Caledon, sewe kinders dood. In die omgewing van Calitzdorp het die hael, ná ’n vernietigende droogte, die vrugtebome verwoes; tagtig persent skade sê die landbouverslaggewer. Die oes is daarmee heen.
“Dankie.” Sy vat die toebroodjie en die polistireenglasie met koffie wat die man na haar uithou. Kootjie, as dit hy is, het ’n moulose frokkie aan en op sy arm kyk ’n swart-en-groen arend minagtend na wie ook al staar. Om sy nek hang ’n goue ketting wat laer af in die rooi vag van borshare wegraak.
Die oggend is oop en helder oor die Groot-Karoo, die vlaktes lê ver en uitgestrek. ’n Kraai vlieg op van die teerpad waar dit ’n stuk karkas sit en kaal pik.
Sy ry stadig, niks meer as 100 km per uur nie, die wete in haar angstig, maar hoopvol, dat wanneer sy terugkom sy ’n ander mens sal wees as die een wat gister uit die Oos-Kaap vertrek het. Iemand wat ’n stuk van haar voorgeskiedenis kan agterlaat.
Die man wat haar oupa was, was sigbaar, maar soos ’n meubelstuk in die huis, sonder enige bydrae tot ’n gesprek. Wanneer hulle aan tafel gesit het, het hy sy rys, vleis en aartappels en soms ’n bietjie pampoen of groenboontjiebredie sit en eet terwyl die horlosie teen die muur tik. Hap na hap. Geen woord aan haar ouma of ma of die kos lekker is nie, geen vraag na hoe dit met haar ma of met sy kleindogter gaan nie.
“Verdriet,” het ma Grace gesê, “is ’n band sterker as die sewe toue wat Simson gebreek het,” en die wit-en-blou bakkies die middag ná haar ouma se begrafnis uit die sideboard gehaal om in Kate se hande te sit. “Dit was ouma Sarah se wens dat jy dit moet hê – miskien kan jy die holtes eendag met iets soets volmaak.”
Ouma Sarah het, wanneer sy en Kate alleen by mekaar was, stukkies vertel van die vroeër tyd, maar die vroeër van lánk gelede, nie daardie vreeslike dinge wat later gebeur het nie.
“ ’n Mens moet ’n wond wat sweer, oopmaak,” het dokter Pearson in Kate se eerste jaar as jong verpleegassistent vir die rye skoongesig-meisietjies gesê. “Jy moet diep sny, tot waar die infeksie is, sodat jy die siek stukke kan weghaal, sodat