диэбит. Онон олоҕо бүппүт, чэ.
Баһылай Уйбаанабыс Түмэппиэйэп. Арҕаа Хаҥалас улууһа, Мытаах нэһилиэгэ. Дьаанай аҕатын ууһа. 1998 с. 79 саастааҕа.
БЫЙАҤНААХ БЫЙАА
Быйаа диэн баар эбит. Саамай былыргы киһи. 1700 сыллааҕы буолуо, бука.
Биир кэргэҥҥэ тахсыбатах кыыс дьахтар баар эбит. Ол кыыс дьахтарга түүн биир киһи киирэн кэлбит. Ол киирэн кэлэн, көссүүлэспит. Ыйдыҥа курдук сырдаан көстөр киһи. Ол көссүүлэһэн баран эппит: «Мин Халлаан уолунабын. Миигиттэн Быйаҥнаах Быйаа диэн уол оҕо төрүөҕэ. Ол Быйаҥнаах Быйаа улаатан, баай, улахан, төрүт киһи буолуоҕа», – диэбит.
Ол былыргы Мытаахтар, Дьаанай аҕатын ууһун төрдө киһи үөскээбитэ үһү. Ол Быйаҥнаах Быйаа сүөһүнэн туох да алдьархай байбыт киһи. Сэттэ ойохтоох. Ол ойохторун буоллаҕына, онтон-мантан кэллэҕинэ, атыырҕаан, эттэрин быһа ыстаан кэбиһэр эбит. Оккумалларын. Оннук уохтаах киһи. Ону, ити түнэ диэн тайах тириитинэн оҥоһуллар, ону илдьэ сылдьан, айаҕар уоптаран кэбиһэллэр. Оччоҕо уоҕа таххар уонна оттон атыырҕаан, уоҕа таххар буоллаҕа ойохторугар.
Ити Быйааттан Доҕой ойуун диэн төрүүр. Быйаа олорбут сирэ Эбэ диэн баар. Син обургу алаас. Алаас Маатта үрдүгэр турар. Ону Быйаа хордорбут. Күөл үрдүгэр Тэлэдьээк ойуун диэн олорбут. Онтон, табаах, чэй оҕото биэрэн баран, атыылаһан, хордорбут. Быйаа хордорбут. Ол хордорбутугар, үчүгэй үүнүүлээх сир тахсан, алаас тахсыбыт. Ол хоруута Сиэн диэн үрэх баар. Онно ааттаах ойууттары кыырдаран, малааһын тэрийэн, хордорбут. Ойуун кыырдарыытыгар эмэгэт эҥин ыйаабыттар, тиитэ, эмэхсийэн, аҕыйах сыллааҕыта охтубут этэ.
Эбэ урукку аата Тэлэдьээк ойуун аатынан – Тэлэдьээк. Тэлэдьээк диэн урукку да дьон, хойукку да дьон харыстаан ааттаабакка Эбэ диэн ааттаабыттар.
Доҕой тоҕус уоллаах эбит. Кинээстэр, улахан баай дьоннор.
КЭБЭЭЙИ
Петр Егорович Яковлев. Кэбээйи улууһа, Мукучу нэһилиэгэ. 1975 с. 84 саастааҕа.
ТАҤНАРЫ ХАТЫРЫКТААХ БАЛЫК
Алыһардаах диэн күөл кытыытыгар төрөөбүтүм. Былыр ити сир олохтоохторо, кырдьаҕастар, икки хаһаайыстыба олорбуттара.
Ол онно ити күөлтэн балыктаан сииллэр этэ. Ол балыга буоллаҕына, аҕыйах бырыһыана, уонча бырыһыана буолуо, таҥнары хатырыктааҕа үһү. Мин харахпынан көрбөтөҕүм. Туолка дьон кэпсэтэллэрин истэр этим.
Ол күөл уопсайынан дириҥин муҥха килиэһин быатын 1, икки килиэс быатын, 40-ча миэтэрэни, түһэрэн көрбүттэр. Дьаакырдаан түһэрбиттэр. Онтукалара тиийбэтэх. Ол онтон ордук ким да кини дириҥин мээрэйдээбитэ биллибэт. Ол күөл аата Сунтаар Үҥкүрэ диэн. Төгүрүйэ өттө суулар күрүлгэн 2. Маһа барыта умса тоҥхойон турар. Тула өттө. Этэллэр этэ: аннынан сир тымыра, көҥдөй үрэх, баара буолуо дииллэр этэ. Ол иһин балыга таҥнары хатырыктаах буолуо. Ол балыга таҥнары хатырыктааҕын иһин, уорбалааннар этэллэр. Балыга тоҕо таҥнары хатырыктааҕын ким да дакаастаабат.
Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:
1 Муҥха килиэһин быата – мууһу аннынан тардар быа. Үтүмэҕи батыһыннаран. Оччоҕо онтон атын уһун быа суох буоллаҕа дии. Сүөһү тириитинэн оҥороллор.
2 Суулар күрүлгэн –