poezji osjańskiej w Polsce, zob. M. Szyjkowski, Osjan w Polsce na tle genezy romantycznego ruchu, Kraków 1912; także erudycyjny wstęp i oprac. Pieśni Osjana przez J. Strzetelskiego, przekład S. Goszczyńskiego, Wrocław 1980 (w serii Biblioteki Narodowej Ossolineum II, 202).
110
M. Bachtin, Epos a opowieść, tłum. J. Baluch, „Pamiętnik Literacki”, LXI, 1970, z. 3, s. 216.
111
Cyt. za E. Knott, G. Murphy, op. cit, s. 140–141.
112
Ch. Squire, op. cit., s. 3.
113
W.V. Moody, R.M. Lovett, A History of English Literature. New and Enlarged Edition by F.B. Millett, New York-Chicago-Boston-Atlanta-San Francisco-Dallas 1943, s. 6.
114
A. Compton-Rickett, A History of English Literature, London-Edinburgh-Paris-Melbourne-Toronto-NewYork 1947, s. 2.
115
G.M. Trevelyan, Historia Anglii, tłum. A. Dębicki, Warszawa 1965, s. 77. Pisownia nazwiska Shakespeare – Szekspir A. Dębickiego; w niniejszej pracy stosujemy pisownię nazwisk angielskich możliwie bliską oryginalnej, choć nie zawsze, np. w wypadku imion staroangielskich mających różne warianty, cel ten daje się osiągnąć.
116
Herodot, Dzieje, ks. III, tłum. S. Hammer, Warszawa 1959, s. 252; oryg. tekst grecki, z jakiego korzystałem w: Herodote, Livre III, Histoires Thalia, texte établi et traduit E. Legrand, Paris 1949, s. 153–154.
117
Zob. wywód usiłujący zlokalizować Przylądek Artabryjski (Wybrzeże Artabryjskie) w: A. Schulten, Hispania. Geografia, Etnologia, Historia, Barcelona 1920, s. 13.
118
Wykluczenie wysepek u Wybrzeża Artabryjskiego, zob. A. Schulten, Commentarius, w: AOM, s. 80.
119
R.F. Avieni, Descriptio Orbis Terrae, w: GGM, vol. II, w. 747–749, s. 183. Oryginalny tekst Avienusa nie jest rymowany, a przetłumaczona treść zawiera się nie w 4, lecz 3 wierszach. Skoro jednak uważa się za dopuszczalne i w pełni usprawiedliwione tłumaczenie starożytnych epopei wierszowanych za pomocą języka prozy, często bez zachowania podziału na wersy, co zubaża utwór, to sądzimy, że wybaczona nam tu zostanie reguła odwrotna: zastosowanie wiersza wzbogaconego rymami dla ożywienia wyjątkowo nudnego poematu Avienusa. W pozostałych tłumaczeniach przytaczanych w niniejszej książce ściśle stosujemy odpowiedniość formy oryginału i przekładu, z wyjątkiem trudnej niekiedy do utrzymania identyczności metryki wiersza.
120
R.F. Avienus, Ora maritima, w. 380–414. Cytowany przekład polski, DHA, s. 56; tekst oryg. zob. AOM, s. 65–66. Por. drugie tłum. pol. w: GAB, s. 339.
121
Ibid, w. 98–102; DHA, s. 49; AOM, s. 56; GAB, s. 334–3356.
122
A. Schulten, op. cit, s. 81, tłum. R. Lipońska.
123
(E). Hilbner, Britannii, w: RECA, t. III, herausgegeben von G. Wissowa, Stuttgart 1899, szp. 858–859; zob. też F. Haverfield, Kassiterídes, tamże, t. X, Stuttgart 1917, szp. 2318–1332.
124
Homer, Odyseja, tłum. J. Parandowski, Warszawa MCMLVI (1956), s. 159. Nie korzystamy tu z poetyckiego przekładu L. Siemieńskiego z uwagi na wyraźnie mniejszą wierność przekładu, która jest tu istotniejsza niż translatorski artyzm. Oryg. tekst zob. ks. X, w. 81–86.
125
(E). Hübner, op. cit., szp. 859.
126
A. Schulten, Commentarius, op. cit., s. 129–130, tłum. R. Lipońska; wtrącenia w nawiasach moje – W.L.
127
G.I. Caesar, Commentarii de Bello Gallico, V, 13. Tekst oryg. CBG, s. 137; wykorzystywany tu tekst tłumaczenia polskiego wg CWG, s. 158.
128
C. Tacitus, Vita Agricolae, XII. Przytoczony przekład polski: GAB, tłum. S. Hammer, s. 282: oryg. tekst, z jakiego korzystałem TVA, s. XII.
129
Homer, op. cit.
130
(A. Heubeck), komentarz do X księgi Odysei w: Omero, Odissea, vol. III, Libri IX–XII, tłum. z niem. na włoski G.A. Privitera, Milano 1983, s. 226. Przekład z włoskiego na polski wykonał na moją prośbę prof. dr hab. Jerzy Danielewicz, któremu również gorąco dziękuję za wszechstronną pomoc w porównaniu istniejących polskich tłumaczeń Odysei z jej greckim oryginałem.
131
H. Berger, Die geographischen Fragmente des Eratosthenes, Leipzig 1880, s. 380 (w zestawie cytatów Erastotenesa dotyczących Brytanii pt. Brittanien); z oryginału greckiego tłum. R. Lipońska. Treść nawiasu moja – W.L.
132
R.F. Avienus, Ora Maritima, w. 117–119; AOM, s. 56; DHA, s. 50.
133
Zob. R. Knapowski, Zagadnienia chronologii i zasięgu podróży odkrywczych Pyteasa z Marsylii, Poznań 1958. Knapowski za pomocą obliczeń, opartych na rekonstrukcjach obserwacji matematycznych i astronomicznych poczynionych przez Pyteasza, dochodzi do wniosku, iż grecki podróżnik wyruszył z Kadyksu 5 marca i przybył do Land’s Endu najwcześniej 26 kwietnia. Potrzebował zatem na przebycie tego odcinka 52 dni. Podróż Pyteasza omawiamy w dalszym ciągu tego rozdziału.
134
Zob. E. Dwelly, The Illustrated Gaelic-English Dictionary, Glasgow 1973. s. 25: „alb, ailb s(ubstantive) m(asculine) eminence, height, a(djective) white”.
135
Sugestia co do przedceltyckiego pochodzenia nazwy Albion, zob. E.H. Warmington. „Albion”, hasło w: The Oxford Classical Dictionary, Oxford 1957, s. 28; zob. też hasło „Albion” (b.a.) w: The Encyclopedia Americana, International Edition, 1.1, Danbury 1979, s. 505, także hasła „Albion” w: G.E. Benseler, Wörterbuch der griechischen Eigennamen, vol. 1. (erste Hälfte A-K), Braunschweig 1911, s. 53, gdzie odnotowane są przypadki ich użycia w literaturze starogreckiej ze wskazaniem źródeł.
136
AOM, w. 108–112, s. 56. Tłum. polskie R. Lipońska. Zrezygnowałem tu z istniejących dwu tłumaczeń polskich z uwagi na niedokładności translatorskie i niepokrywanie się odpowiednich