V, 18; CBG, s. 140; CWG, s. 162.
37
Zob. A.H.A. Hogg, Hill-Forts of Britain, London 1975, s. 17.
38
Ibid., s. 18.
39
Commentarii…, op. cit, V, 21; CWG, s. 163; CBG, s. 142–143.
40
Ibid.
41
Dziennik Samuela Pepysa, wybór i przekł. M. Dąbrowska, Warszawa MCMLIV, t. 2, s. 334. Zdaniem niektórych badaczy słowo „Sarum” wywodzi się ze skrótu nazwy „Salisbury”, stosowanego przez średn. skrybów, następnie przekręconym w języku kolokwialnym. „Old” odnosi się do osady przedanglosaskiej.
42
E. Rutherfurd, Sarum. The Novel of England, New York 1987. Powieść ta zyskała do 1992 aż 13 wydań! Wprowadzam tu pojęcie „powieści transhistorycznej”, nie ujmowane dotąd w żadnym znanym mi słowniku terminów literackich ani opracowaniu teoretycznoliterackim. Treść powieści transhistorycznej, w przeciwieństwie do „powieści rzeki”, ukazującej zwykle dzieje 2–4 generacji (np. Buddenbrokowie Tomasza Manna, czy Saga rodu Forsythe’ów Johna Galsworthy’ego), obejmuje dzieje wielu stuleci, często historię całego narodu ujętą w narrację literacką, gdzie każdy z rozdziałów obejmuje inną epokę, łączoną jednak losem tej samej grupy bohaterów, w tym tego rodu lub kilku rodów. Za twórcę powieści transhistorycznej, mimo że zrazu nie została ona tak nazwana, uważa się amerykańskiego pisarza Jamesa Michenera, który w ten sposób ukazał m.in. historię Polski, od legendarnych początków aż do wybuchu Ruchu Solidarności w powieści Poland (1983), wyd. pol. Polska (2006).
43
R. Merrifield, Roman London, London 1969, s. 13.
44
Commentarii…, op. cit, VI, 17; CBG, s. 187 i CWG, s. 221.
45
P. Mac Cana, op. cit., s. 65–66.
46
Cuth Maige Tuired (Bitwa pod Moytirra), tekst zachowany w licznych wersjach, z których za najważniejsze i najbliższe dawnego oryginału uważa się dwie: Cath Maige Turedh ocus Genemain Bres Meic Elathain ocus a Righe (Bitwa pod Moytirra i narodziny Bresa, syna Elathana i jego panowanie), przechowywany w British Museum, tzw. rkps Harleya 5280: 2; Do Chath Mhuighe Tuireadh (O tym, co wiąże się z bitwą pod Moytirra), przechowywany w Royal Irish Academy jako rkps 24 P 9. W tłumaczeniu własnym posiłkowałem się dwoma niezależnymi przekładami tego zabytku na angielski, znajdującymi się w dużych fragmentach w nast. pracach: Ch. Squire, Celtic Myth and Legend, Poetry and Romance, London (b. r.), s. 86–88 oraz E. Knott, G. Murphy, Early Irish Literature, London 1966, s. 111–112.
W przydomku Lugha ildanach oznacza „posiadający wiele umiejętności” bądź też „znający wiele sztuk, ew. rzemiosł”. Prefiks sam znaczy z kolei tyle, co jednocześnie, razem, za jednym zamachem”.
47
Cyt. za: Ch. Squire, Celtic Myth and Legend, Poetry and Romance, op. cit, s. 84–85.
48
Cyt. za P. Mac Cana, op. cit, s. 73.
49
Zob. m.in. M. Dillon, N.K. Chadwick, Ze świata Celtów, przekł. Z. Kubiak, Warszawa 1975; J. Gąssowski, Mitologia Celtów, Warszawa 1978; J. Rosen-Przeworska, Religie Celtów, Warszawa 1971.
50
Zob. rodzinę haseł uid w: E. Dwelly, The lllustrated Gaelic-English Dictionary, op. cit., s. 991. Tamże rodzina haseł druid, druidh, druidheach itd., s. 363–364.
51
W znanych mi tekstach łacińskich nazwa ta zbiegiem okoliczności występuje zawsze w przypadkach zależnych, nigdy w mianowniku, stąd nie wiemy, w jakiej formie podstawowej używa jej dany autor (przypadki zależne są dla obu form identyczne). Por. Wojna galijska Cezara, VI, 13; CWG, s. 218 i CBG, s. 185: „in loco consecrato”.
52
E. Dwelly, op. cit., s. 364.
53
Commentarii, op. cit., VI, 13–14; CBG, s. 183–186; CWG, s. 217–219.
54
Ibid., VI, 14; CBG, s. 186; CWG, s. 219.
55
E. Dwelly, op. cit., s. 434, hasło filidh.
56
Commentarii…, op. cit., VI, 17; CBG, s. 186–187; CWG, s. 220–221.
57
Ibid., VI, 13; CBG, s. 186; CWG, s. 219–220.
58
Ibid., VI, 13; CBG, s. 185; CWG, s. 218.
59
S. Piggott, Nemeton, Temenos, Bothros. Sanctuaries of the Ancient Celts, w: I Celti e la loro cultura nell’epoca pre-Romana e Romana nella Britannia, op. cit., s. 50–51.
60
Ibid., s. 54.
61
Cyt. za: J.E. Caerwyn Patrick, K. Ford, The Irish Literary Tradition, Belmont, Mass. 1992, s. 32.
62
S. Czarnowski, Literatury celtyckie, w: Wielka literatura powszechna, pod red. S. Lama, t. 3, Warszawa 1932, s. 11.
63
D. Ó Corrain, Ireland before the Normans, Dublin 1980, s. 74.
64
J. Carney, The Irish Bardic Poet, Dublin 1967, s. 5.
65
S. Czarnowski, op. cit., s. 10–11.
66
A. Majewicz i E. Majewiczowa, Literatura irlandzka (Rys historyczny napisał A. Lubach), w: Dzieje literatur europejskich, op. cit., s. 665.
67
Do trębaczy zaliczano m.in. graczy na instrumentach z kości. Określano ich mianem enamfhir; nazwy instrumentów się nie zachowały, podobnie jak one same. Wyjątek stanowi tylko zagadkowa nazwa feadan, rodzaj piszczałki, na której grali feadánaigh. Późniejsza nazwa kościanego fletu – fliúit – jest średniowiecznym zapożyczeniem z angielskiego. Najstarsze dudy, na