iets aan die verstand bring. Hy het immers as so te sê ’n weeskind by sy suster grootgeword en eers gaan werk om vir sy BCom te kon betaal. Later jare het ons by haar in Maitland gaan kuier, my pa altyd met ’n iets in die hand, want sy het maar baie swaar gekry.
Hy kon geweldig vinnig somme maak. Hy kon letterlik sy vingers oor ponde, sjielings en pennies laat gly en dan die bedrag neerskryf. Hy was ’n wiskunde- en boekhou-onderwyser voordat hy die winkel gekoop het. Dit is ook hy wat my toe al van aandele geleer het, want hy het elke middag ná werk na die aandeelpryse oor die radio geluister. As hy nie daar was nie, moes ek dit doen.
Oordadig het hy ons nie geprys nie, maar oor ’n swak punt het hy my en my susters ook nie oor die kole gehaal nie.
Ons en my oupa aan moederskant het op ’n dubbele erf gewoon, ons op die een en hy ná my ouma se dood op die ander. Ons het wortels, beet, kropslaai, skorsies en aartappels gekweek. Die lusern was vir die hanslammers en die koei, en ons het ook ’n hoenderhok en ’n windpomp gehad.
Toe my oupa begin vergeterig raak, moes ons kinders beurte maak om snags daar te gaan oorslaap. Ek het dikwels ’n dubbele skof gehad omdat my kleinsussie te bang was – ons het gedink die huis is maar lekker spokerig. En toe my oupa oorlede is, het oupa Karel, ’n man vir wie ons baie lief was en wat hom al die jare versorg het, sowaar een nag sy dreigement uitgevoer en oornag na die “Groot Rivier” verdwyn, waar hy gesê het sy mense vandaan gekom het. Santi het al die jare gesê hy het lekkerder as my ma brood gebak.
Dit klink dalk nou grootpraterig om so te sê van die winkel en die skool en dié dinge, maar onthou, dit was nie moeilik om op ’n klein dorpie op sport- en akademiese gebied uit te blink nie.
Op só ’n dorp was die kerk op Sondae en die winkel op weekdae die hart van die plek. My pa was die voorsitter van die nuwe kerk se boukommissie en van die skoolkomitee. Dit is dié dat hy dit nie oor sy hart kon kry om ons weg te stuur na fensie skole soos my ma nie, wat op haar dag twee keer op vreemde stasies moes oorklim onderweg na die Engelse kosskool op Grahamstad. Hy wou lojaal wees aan ons dorp.
Net so het hy op ’n Sondagaand sy bruin pak aangetrek en die diens in die destydse Sendingkerk gaan bywoon – die bruin mense was ook sy klante. My vriend Franklin Sonn, wie se mense ook van Carnarvon af gekom het, sê hy onthou nou nog daardie bruin pak. En ek en my sussies moes altyd saam as hy die bruin skool se prysuitdeling gaan bywoon het.
Kleintyd het ons maats nie die kleur- en klasverskille raakgesien nie. Miskien was die rugby- of krieketbal die “ryk” outjie s’n en daarmee basta. Hier teen die hoërskooltyd buite die fliek het jou maters van ouds buite gestaan en koggel as jy instap, maar selfs toe was ’n mens amper te dom om mooi die eintlike apartheidsdinamika te verstaan.
My ma het naaldwerkklas gegee en trourokke en hoede gemaak – destyds was dit mos nie sommer net vir gaan koop nie. Op menige Saterdagoggend was sy aan die stuur van kollektes en ander insamelings op die straathoeke van die dorp, soos vir die blindes. Sy was waardig, netjies en fluks, en nogal so ’n ietwat bo die gewone verhewe. Mense het haar raakgesien, want sy het styl gehad.
Waar my pa die humoris was, was sy vurig van humeur en dalk ’n iets naïef. Ons moes dikwels tot almal se vermaak vir haar ’n grap verduidelik.
Haar mense, die Van Wyks, het in die distrik gewoon. My twee ooms was boere sodat ek en my susters so byna met die een voet op die plaas en die ander op die dorp grootgeword het. Dit het daardie jare goed gegaan met die wolprys en die skaapboere was gesiene mense – my oupa was een van die stigterslede van Vleissentraal en my oom in die Wolraad.
My oom Dirk was my held. Ek het oral op die plaas en na naburige dorpe waar hy as rugbykeurder moes waarneem saam met hom rondgery. Hy het ’n geweldige veldkennis gehad, my ’n liefde vir die veld geleer en die kuns van skaaptel verstaan.
My ma was seker die enigste mens op Carnarvon wat kon Engels praat. Ons het dit agtergekom op grond van die Engelse opstel wat ek Maandagoggende by mnr. Hough moes indien. Dit was vir my verskriklik! Ek het dit elke naweek tot die Sondagaand uitgestel. Dan kom daai ding róói gemerk terug, al was ek nie heeltemal die swakste in die klas nie. ’n Mens kon darem die tenses uit jou kop leer.
“Nee, Jannie, so kan dit nie aangaan nie,” het my ma een Sondag gesê en my poging in haar afgeronde privateskool-Engels oorgeskryf. Toe roep mnr. Hough my die Maandag ná skool in om ernstig met my te praat: “Jannie, ek kan nie gló dat jy in een week so agteruitgegaan het nie …” My ma se Engels was nie die taalonderwyser se Ingels nie.
Later jare het my pa ook ’n motorhawe en ’n plaas gekoop.
Dit was vir my ’n voorreg om op so ’n dorp groot te word. Die dorp was goed vir ons. Maar my matriekjaar was ons almal se laaste op Carnarvon.
Terwyl ek weg is na die vlootgimnasium op Saldanha, het my pa as jare lange burgemeester die politiek sien wink. My ma was ’n Sap, hy ’n Nat. Hy het in die benoemingstryd vir Nasionale Party-LV in die Prieska-kiesafdeling gestaan, maar toe uitgeval teen die man wat reeds Lid van die Provinsiale Raad was. Hy was nie meer lus vir die winkel nie, en so is hy en my ma en my suster wat nog in die huis was, sak en pak Pretoria toe.
Ek het ook in my middeljare weggetrek na ’n nuwe woonplek, uit Johannesburg na Stellenbosch, en dít is die storie wat ek wil vertel.
By Coetzenburg loop ’n waterstroom – ek word ’n student
Miskien het ek begin 1996 gekies om van alle plekke na Stellenbosch te trek omdat my studentejare op dié dorp so gelukkig was.
Ek het in 1966 begin BCom studeer en in die Simonsberg-koshuis gewoon. Die lekkerste van alles was die vriende wat ek gemaak het. Party loop nou nog die pad saam met my – ’n hele klomp ook as kollegas.
Van die koshuislewe het ek ontsaglik baie gehou en voluit daarvoor gegaan. Ek is ’n sosiale mens, soos my pa was. In Johannesburg het ek later jare ’n bond vir oud-Simonsbergers begin. Dit is lekker om tradisie lewend te hou. Ons het met gholfdae via die oud-Matie-gholfklub geld ingesamel vir sportbeurse vir ouens soos Hennie Bekker en Robbie Blair.
My seun Piet is vandag op die Simonsberg-bond se bestuur, maar sy broer, Jan, wat meer na sy ma aard, het eindelik in sy finale jaar meer stilte vir sy studies verkies as die raserige koshuis.
Simonsberg weet dit dalk nie, maar ek het ook eenkeer sy eer gered deur te sorg dat ek by die atletiekbyeenkoms vir eerstejaars twee keer te vroeg wegspring en só gediskwalifiseer word. Ek was dalk die vinnigste ou in die koshuis, maar ek het mos op Carnarvon in die koerant gelees watter soort tye die ouens in die Kaap hardloop. Ek dink Gert Muller en Andy van der Watt, wat later albei Springbok-vleuels geword het, sou my seker met minstens agt tree geklop het, en daarvoor het ek darem nie kans gesien nie.
Later het ons studentepret ’n keer of wat daarop uitgeloop dat ons ’n polisiemannetjie ’n les moes leer, maar vandag se studente sal dit moeilik kleinkry. Daardie jare se stout sal vandag seker onskuldig of selfs kinderlik lyk.
Probeer ook vir ’n jongmens vertel dat jy tussen jou ouerhuis in Pretoria en Stellenbosch geryloop het om die treingeld wat jou pa vir jou gegee het, liewer in jou sak te kon steek. Ek het in die vloot leer ryloop, en dit is verstommend hoeveel geleenthede jy kon kry met jou gestreepte Matiebaadjie oor jou skouer gehaak en jou ander hand se duim uit na die grootpad.
En die kere dat ek wel die trein gehaal het, het ek verkies om van die stasie af voet te slaan koshuis toe. Jy kon ’n kruier kry om jou bagasie by Simonsberg af te lewer, maar ’n rand was ’n ránd! Maar nou is jou bagasie vir ’n hele kwartaal net ’n raps te veel vir een keer se loop. Ek het die twee koffers so honderd meter ver gedra en neergesit, omgedraai vir die koekblik en die wasgoedsak en so honderd meter verby die koffers gestap voor ek weer teruggedraai het vir die eerste klomp.
My kinders dink ek is mal as hulle dié storie hoor. Hulle het ook gedink ek is van lotjie getik toe ek wou aanvoer ’n kind het mos g’n ’n selfoon nodig nie en gevra het wat dit is met ’n alewige televisiekykery. ’n Huis het mos nie ’n televisiestel nodig nie. Dit ís mos lekkerder om ’n Sudoku in te