in die mark en kort voor lank was ons die grootste in die land.
Sommige weke was ons effekte-omset tot R1 000 miljoen. Op grond daarvan het ons bankier by Volkskas sommer by ons kom intrek, want ons was ’n groter kliënt as Anglo American sowel as (toe nog) General Mining wat omset betref.
Van 1986 tot 1987 het ons seker sowat 40 maatskappye op die ontwikkelingskapitaalmark, een van die voorlopers van vandag se AltX, genoteer. Lonend was dit nie, maar baie opwindend, en ons het verskriklik baie geleer oor private ekwiteit en hoe om ongenoteerde aandele raak te sien en te waardeer. Van ons grootste suksesse was die notering van M-Net.
Ons kliëntebasis het sterk uitgebrei. Dit het goed gegaan en ons was nogal tevrede met onsself. Die manne het ook met mening ingeklim in ons noterings as hulle sien ek klim in met my persoonlike geld – ons het gróót posisies ingeneem.
Johan Schoeman het toe al by ons aangesluit en hy vertel die vroue het begin gekla oor die laatwerkery daardie tyd. Hulle moes toe kies om “óf elke oggend toebroodjies te pak en ons sal met die fietse stasie toe ry, met die trein werk toe gaan en elke middag om halfses tuis wees, óf ons sal lang ure werk en hulle sal deel in die suksesse”. Hy sê nie een van hulle het toebroodjies gepak nie.
Met ons eerste groot transaksie, Pep Stores, het kollega Pierre Brink laataand hospitale begin bel omdat Dana in die dae voor selfone bekommerd begin raak het oor waar ek bly.
Ons het ongelooflike transaksies gedoen en die geld het gerol. Daar was noterings soos bossies. Ons het groter huise en mooier motors gekoop. My vriend Markus Jooste, uitvoerende hoof van Steinhoff International, onthou hoe ons een jaar op my verjaarsdag met my splinternuwe afslaankap-Mercedes al om die parkeerterrein van die Linger Longer-restaurant in Johannesburg gery het.
Ek het windgat geraak. Ek onthou hoe ek Kango Beachbuggies gebel het om te vra in watter kleure hulle die voertuig beskikbaar het, en toe gesê het ek neem een in elke beskikbare kleur – vyf altesame. Vandag kan ek maar net my kop meewarig skud as ek daaraan terugdink.
Dit was moeilikheid soek om so selfversekerd te wees met hefboomfinansiering tot barstens toe. Soos elke borrel het hierdie een gebars op 22 Oktober 1987. Baie van ons het hard terug aarde toe geval en finansieel ’n lekker skop in die bek gekry. Man, daar was bloed aan die mure. Dit wás die markslagting van alle slagtings – die daling van seker 30% was die grootste daling op een dag in die Suid-Afrikaanse geskiedenis.
Ek was so byna onderdeur.
En die vennote wat saam met my ingeklim het, het ook krokodiltrane gehuil. Jy kan jouself indink – solank dit goed gaan, is jy die held, maar toe die mark val, toe is ek ’n groot skurk. As ’n mens amper uitgewis word, moet iemand die skuld dra, en om geld te leen vir beleggings in ’n vuurwarm mark was ’n hárde les, ook vir my. Dit was iets verskrikliks, want ons het nie belê in gevestigde maatskappye nie. Uiteraard het dit spanning geskep.
Van die grootste lesse waarvoor ek myself moet blameer, is private-aandele-beleggings soos in die skoolklerevervaardiger Veka en die verpakkingsmaatskappy Alfa Packaging. Quantum Properties, in daardie stadium ’n krag in die swartbehuisingsmark, was eweneens ’n hartseerverhaal weens swak korporatiewe beheer en onegte syfers. Oor Harties het Christo Wiese, voorsitter van Shoprite, later jare vir my gesê: “Dit is eenvoudig: As jy met twintig winkels ’n verlies ly, gaan die verlies met tweehonderd winkels net veel groter wees.”
In deel drie sal ek weer iets daaroor sê, maar oor die restaurante en eiendomsagentskap swyg ek maar liewer. En van al daardie maatskappye wat ons gehelp het om te noteer, het seker net enkele goeies die slagting oorleef. Die een dag was ons nog die konings van die ontwikkelingskapitaalmark, die volgende dag nederige knegte.
Ek moes soos sovele ander kere in my lewe na Dana geluister het, want sy het altyd gesê as ek begin wysgeer speel, en dit is net “ek” voor en “ek” agter, dan is die einde in sig. Dit was profetiese woorde.
Maar gelukkig is dit ook so dat ’n mark herstel. Soos wat ons ego’s en beursies beter begin lyk het, het die gemoedere gekalmeer.
Teen hierdie tyd was Jannie K ook nie meer met ons nie – hy is reeds in 1984 terug na RCI toe die groep beheer oor Rand Aksepbank verkry het. Hy was ’n bondel energie, ’n mens met passie wat vir alles kans gesien het.
Ek en hy en Johan Senekal het later saam ’n wildplaas, Nokonya, gekoop en daar het ons heerlik gekuier en die soet en die suur van die lewe saam as vriende gedra. Ons het saam sake gedoen, gholf gespeel, geboer, gesing – en saam gehuil (Jannie K se dogtertjie Ester het tragies verdrink).
Teen 1988 was Johan nie meer lus vir die spanning nie en het voltyds gaan boer. Hy is by uitstek die mens wat my lewe die meeste verander het. Hy het my omgepraat om die korporatiewe wêreld vaarwel toe te roep en ’n entrepreneur te word. Ek het by hom geleer dat jou mense en jou kliënte jou belangrikste bates is. Hy was ’n nederige leier met visie, waagmoed en kalmte in sy pylkoker.
Hy is ook die eerste mens wat ek gebel het nadat ek by SMK weg is.
Vat jou goed en trek, Mouton – ek word in die pad gesteek
Ten spyte van hoogte- en laagtepunte was daar ’n ander aspek wat ek vreeslik geniet het by SMK, en dit was die sosiale atmosfeer van die firma. Ons het in ’n groot oopplankantoor gewerk en sommer daar ons oggendvergaderings gehou.
Die span het soggens saam koffie gedrink en nadat die beurs vir die dag gesluit het, dalk ’n iets sterker. Ons het dikwels die swaar verkeer as verskoning gebruik om ’n bietjie langer te bly. Daar was ’n baie sterk netwerk en ons het geweet daar sal altyd iemand ná werk in die kantoor wees om saam te kuier.
Soms het die span verder vasgehaak en dalk iets gaan eet. Dit klink soos ’n groot partytjie, maar die gesprek was altyd lewendig en dikwels vrugbaar. Ons het heerlik planne beraam.
Baie van ons het ook oor en weer by mekaar aan huis gekuier. Ek was nou die besturende direkteur en daar was negentien vennote, almal smart ouens.
Ons het reusagtige suksesse behaal en uitstekende winste gemaak. Rand Aksepbank en Richemont se noterings was hoogtepunte, en my kinders onthou nou nog my foto op Beeld se voorblad met Naspers se notering.
Toe SMK begin het, was ons posbusnommer 42, wat aangedui het dat ons die 42ste grootste firma was. Nou was ons onder die topvyf, dalk topses. Vir ons was dit ’n uitmuntende prestasie. Ons navorsingsafdeling was onder die topsewe en ons administrasie en korporatiewe finansiering het seker onder die topdrie getel. Die grondwerk was daar vir die bou van ’n finansiële reus.
Maar in sake werk die dinge nie altyd uit soos ’n mens dit voorsien nie. Die dag vroeg in Augustus 1995, wat soos enige ander begin het met die roetine van skool toe en werk toe, sou nie net nóg ’n dag op kantoor wees nie, altans nie vir my nie.
Soos by enige ander makelaarsfirma het SMK ’n daaglikse oggendvergadering gehad om die sake van die dag en marktoestande te bespreek. Ek was niksvermoedend besig om saam met my kollega Jean du Plessis vir dié vergadering voor te berei toe Jannie Grobbelaar van korporatiewe finansiering ons kom roep na die voorste konferensiekamer.
Dit was ’n onverwagse versoek … Het ek dalk ’n spesiale vergadering vergeet?
By die vergaderplek aangekom, was ek nogal verras om Mof Terre’blanche, Kaapse vennoot van SMK, daar te sien. Ek het hom nie in Johannesburg verwag nie. Hy en die ekonoom Louis Geldenhuys, Pierre Brink van die effekte-afdeling, James Bredenkamp en Henk Klopper van die aandele-afdeling en Jannie Grobbelaar het vir ons gesit en wag. Ietwat verbaas het ek my plek ingeneem, want ek kon onmiddellik die gewigtige atmosfeer aangevoel – ná jare se saamwerk en sosialiseer met kollegas sal jy jou nie oor so iets misgis nie. Hier was iets aan die gang.
Toe trek Mof los: “Ek is die oudste en sal die praatwerk doen.” Hy het na my gekyk en gesê dat hulle sewe vennote die meerderheid in die firma verteenwoordig. En toe, uit die bloute: “Daar is besluit dat jy met onmiddellike effek moet bedank.”
Jy kon my met ’n veer omtik. My eerste reaksie was skok, verbystering en ongeloof,