net soos die swart mense nou – teen die swartes en veral die Engelse geveg het. En geweld gebruik het teen die onderdrukkers.
Al hierdie dinge het my laat dink dat ek minder moet “filosofeer” en prakties betrokke moet raak, gegewe die nood in ons land. Dié nood is veral onder die swart mense, maar ook in die verhoudings tussen blank en swart. Die implikasies hiervan vir my studierigting in Oxford (en my toekoms) sal ek probeer uitsorteer as ek daar kom. Ek sal nie oorhaastig besluite neem nie, hoor! Moenie “worry” nie!
Wilhelm
Voor hierdie uitsortering in Oxford was daar nog ’n week of wat in Mauritsstraat 76. Net genoeg tyd vir ’n laaste paar briewe. En vir baie “worries” oor die vrugte van die vorige drie maande se wakkerskud.
Mauritsstraat 76
24 September 1986, 11:20
Liewe Melanie
Dankie dat jy vir my ma-hulle probeer verduidelik het dat hulle nie so bekommerd hoef te wees nie. Ek hoop my ouers verstaan nou ’n bietjie beter ná die baie uitputtende brief wat ek vir hulle geskryf het. Dit was die eerste keer dat ek rêrig eerlik oor al die dinge geskryf het. Dis asof daar ’n las van my skouers af is en of ek in die toekoms openhartiger sal wees. Ek dink hulle ook.
Ek hoop nie dit maak hulle seer of klink veroordelend nie. As ouers eers hul ouderdom bereik en so ’n duidelike verwysingsraamwerk opgebou het, moet dit baie moeilik wees om skielik sulke vreemde geluide te hoor – veral as dit van jou kind kom, en uit die berugte buiteland.
Ek het gistermiddag deur die regering se publikasie Talking with the ANC gewerk wat my ouers vir my gestuur het. Vir die eerste keer het ek gesien/besef hoe skreiend die propaganda en eensydigheid is.
29 September 1986, 23:50
Ek het vandag weer nie lekker gevoel nie. Selfs draf het nie eintlik gehelp nie. Behalwe so teen die einde, toe ek probeer het om al die nonsens en bekommernis oor Oxford en my toekoms uit te hardloop en uit te skree.
Ek het mos die laaste tyd begin twyfel of ek wel moet probeer om van rigting te verander. So asof ek bang is om eendag tussen/met die swart mense te gaan werk – al die gevaar, konflik, lyding, ens. Want hoe beskerm die Here ’n mens dan, hè? Hy keer tog nie die siekte, lyding of selfs die dood van my of jou of ons kinders en familie weg nie. Sug. Aanmekaar maal dié gedagtes en aaklige beelde deur my kop en kry ek hulle nie uit nie. Sug!
Maar ek is nie nou lus om politiek te gesels nie. Party dae wens ek dat ek geweet het hoe en waar ek (en jy!) ons rol in die ongelooflik komplekse situasie kan gaan speel. Ná ’n paar lekker gesprekke vir oulaas met Rudolf en Attie voel ek nou darem beter, al voel dit nog steeds of ek by hulle teen ’n muur van negatiewe ervarings met die kerk en met Christene stuit.
Nou ja, my volgende brief kom uit Engeland.
Wilhelm
Ek kan nie onthou of ek tydens die winderige Europese somermaande van 1986 die geboortehuis van oupa Hendrik in Amsterdam gaan opsoek het nie. Ek het wel een naweek op my outydse tweedehandse fiets geklim en na Woerden koers gekies. Ek was nuuskierig oor waar die laaste deel van my familienaam vandaan kom en dit was ’n goeie verskoning om vir ’n rukkie weg te kom van Mauritsstraat se mense.
Soos die naam Nederland suggereer, is dié land baie fietsvriendelik – ’n oorvloed van goeie fietspaaie, dikwels op die walle van donkerwaterkanale, geen opdraandes nie, duidelike aanwysings – met afstande aangedui – in elke rigting. Die ongeveer 30 km na Woerden was daarom kinderspeletjies. Die dorp self het nie ’n groot indruk op my gemaak nie. Tog het die naamwortels van die Verwoerdfamilie meer van ’n profiel begin kry. My destydse aanvoeling dat daar ’n moontlike verband tussen Verwoerd en Woerden is, was in die kol, soos dan ook onlangs in heelwat meer handgeskrewe detail deur my pa, die noukeurige familieargivaris, bevestig is.
As oudste seun en hooffamiliebewaker van sý pa se nalatenskap skryf hy met die hand en gee ’n voetnoot vir elke feit. Danksy my ma, sy tikster vir die meer as 60 jaar van hul getroude lewe, is dit maklik om hom aan te haal. Oor die oorsprong van die familienaam skryf hy:
“Verwoerd, Verwoert, Verwoerdt asook Van Woerde(n) en Van de(r) Woerd is óf afgelei van die naam van die streek Woerden (in die 13de eeu het dit die stede Woerden, Bodegraven en Oudewater ingesluit) óf direk van die ou term ‘woerd’, ‘waard’ (Middelnederlands ‘woert’, oud-Saksies ‘wurth’) vir ’n landbouhoewe met geboue op die wal van die benede-Ryn en ander groot riviere in Suid-Holland. ‘Lage woerd’ word onderskei van ‘hoge woerd’. Laasgenoemde is ’n natuurlike rivierterras of ’n ‘kunsmatig opgeworpen hoogte ter bescherming tegen watervloeden’. Die Oud-Ryn het ’n hoë en lae oewer wat vandag nog die Hogewoerd en Lagewoerd genoem word.”
Die hedendaagse simboliek van hierdie oorsprongsmoontlikhede tref my opeens tussen die oë. Met my binneboekbriewe opnuut vars in my gemoed, verwonder ek my eerstens oor dié “hoge woerd”-wortel. Ek het grootgeword op ’n natuurlike hoogte – die uitgestrekte voet van Botmaskop. Danksy Mauritsstraat en Caux se mense het ek met ’n hele paar skokke begin insien dat my kultuurontwikkeling as Stellenbosse Boertjie hoofsaaklik plaasgevind het op ’n “hoge woerd” – ’n “kunsmatig opgeworpen hoogte ter bescherming tegen watervloeden” – en ten koste van die meeste Suid-Afrikaners wat nie soos ek gelyk en gepraat het nie.
Ek is toenemend dankbaar dat ek in dié sin as Wilhelm Hogewoerd tot ’n val gekom het. Op toepaslike wyse in die land van die meeste Verwoerdvoorgeslagte.
In die moontlike konneksie met die Middeleeuse streek Woerden is daar vir my nog ’n treffende, hartseer-profetiese betekenis in my familienaam opgesluit: Woerden was in 1550 ’n ommuurde stad rondom die slot (fort, bastion, kasteel) van Woerden, in 1160 gestig deur Godfried van Reenen, biskop van Utrecht, as ’n grensvesting teen die graafskap Holland. ’n Deel van die middestad is vandag nog bekend as Hoge Woerd. Dit is die plek waar die Romeinse fort Castellum Laurium in die eerste drie eeue van ons jaartelling was, as deel van die noordelike verdedigingslinie van die Romeinse ryk langs die Ryn. Teen die agste eeu was dit bekend as Wyrdda, in die tiende as Uurdin of Wrdan en in die twaalfde Worthen of Wurthen.
Sluimer daar dalk diep begrawe in my familienaam die saadjies van ’n ommuurde stad, ’n fort gestig as grensvesting in ’n tyd van oorlog met die bure? En nóg baie dieper, die oeroue saad van ’n buitepos-verdedigingslinie teen “barbare”? Tot vandag toe, in die middel van dié toegegroeide moontlikhede, die naam “Hoge Woerd”?
Dié historiese nuanse van die (hoge) woerd in Verwoerd voel selfs meer toepaslik. My ouerhuis op die voet van Botmaskop, in die skadu van Simonsberg en Stellenboschberg, word so nie bloot ’n laag-op-laag “kunsmatig opgeworpen hoogte” nie. Die Voortrekkerlaer, die NGK Gemeentesentrum, Laerskool Eikestad, bure se eenderse huise en die Helshoogtepad was alles deel van die bou van mure om my vesting, op die grens tussen ’n “blanke” woonbuurt, Uniepark, en ’n “nie-blanke” groepsgebied, Idasvallei-Cloetesville. Ek is nou wakkerder vir hoe ek en my familie as ’t ware ook uit ons naamwortels in Stellenbosch voortgespruit het. Ek is inderdaad afkomstig van ’n woerd. ’n Blerrie hoë woerd. Ek ís ook ’n Van de(r) Woerd.
G’n wonder ek het ’n sterk somerwind nodig gehad om my van hiérdie diepgesetelde hoë woerd af te waai nie. ’n Somerwind in die gestalte van ’n wit vrou wie se voornaam liefde beteken, versterk deur ’n tengerige homofiel. Danksy dié harde landing kon ek in die Switserse Alpe ware kontak met land- en geloofsgenote hê, ’n ander soort kontak as op baas-en-kneg vlak. Met medemense wat oor geslagte aan (mensgemaakte) wind en weer en vloede blootgestel was. My wetenskaplike pa se noukeurige aantekeninge word só onverwags van groot hulp in my huidige terugskoue na daardie ingrypende reformasie digby Wilhelminapark.
Maar hoe belig ek vir eers dié diep, donker deel van my binnereis ’n bietjie meer? Richard Rohr, ’n Franciskaanse kontemplatiewe aktivis, verskaf kosbare lig. Geestelike mentors soos hy help my reeds sedert die 1990’s om koers te hou die onpeilbare dieptes in. Tydens my huidige poging om myself openhartig met Verwoerdwees te versoen, resoneer Rohr se daaglikse meditasies dikwels in my. Terwyl ek soek na woorde om hierdie afdeling mee af te rond, skryf hy op Vrydag 17 Januarie