оныту өчен бик каты аракы эчәргә кирәк, дип фәлсәфә сатты. Имеш, шунсыз кеше булып булмый икән.
Нәкъ шул көнне училищега Гыйззәтуллин әйләнеп кайтты. Ул бик ябыккан, күзләре шешенгән, муеннарын йон баскан, битендә кан заты калмаган. Капчыгы да буп-буш. Өзек-төтек аңлатуына караганда, ул әнисе янына кайтырга шүрләгән дә Пошалым башы дигән авылда үзләренең чыбык очы кешеләрендә бер атна яшәгән. Ләкин ашау ягы бик такы-токы булганлыктан, анда озак яту мөмкин булмаган. Пошалым башыннан арткач, Гыйззәтуллин, сугышка китәргә уйлап, военкоматка качкан икән. Кичтән килеп военкоматтагы мич ягучы карт янында идәндә кунган. Дежурный офицер моңа игътибар бирмәгән. Ләкин иртәгесен военком килер алдыннан тәртипне тикшереп йөргәндә бу малай тагын күзенә чалынгач, документларын сораган. Ни документ, ни акча, ни бер бөртек ризык… Алар арасында мондый сөйләшү булып алган:
– Сугышка барасым килә, – дигән Гыйззәтуллин.
– Ничә яшьтә?
– Уналтынчы китте.
– Кайсы авылдан?
– Училищедан. Педтан.
– Укыйсың килмимени?
Рус теле дәресенә чыдап булмый дип, Гыйззәтуллин, әлбәттә, әйтә алмаган. Әлтафидан ишеткән шәп бер җөмләне русча ярган да салган:
– Ватан куркыныч астында.
Офицер көлгән һәм болай дигән:
– Юк, брат, Ватан куркыныч астында түгел инде безнең. Без хәзер фашистларны куа киттек. Хәзер фашистлар куркыныч астында, – дип, моны борып җибәргән. – Ә син, – дигән, – укы, белем ал. Киләчәк тормышта белем бик кирәк булачак, – дигән.
Малайның чыраена текәлеп карап торган да, туктале, дип, ашханәгә бер талон биргән. Гыйззәтуллинның инде кичә иртәдән бирле бер бөртек ризык капканы юк икән, район ашханәсенә барып, бер савыт аш ашаган. Көндезге ашка кадәр әле ике сәгать вакыт бар иде… «Тамак ачканда файдасы бик зур», – дип, Әлтафи аңа тәмәке суырттырды. Гыйззәтуллин бер-ике суырып тончыкты да, мич буена барып, үрсәләнеп коса башлады. Аннан, иреннәре күгәргән хәлдә, матрасы алынган такта караватына килеп ауды.
Без юраганнар иртәгесен үк күккә очтылар. Кыңгырау чылтырауга, класс ишегеннән күзлек пыялалары күренде. Без, инде рус әдәбияты дәресе барыбер булмый дип, бүрекләр кигән килеш, Гыйззәтуллиннан бер атна эчендә ниләр күргәнен сөйләтә идек. Тәрәзә пыялалары зыңгылдап куйды:
– Шапки снять!
Бер секунд эчендә дөнья үз урынына урнашты. Әйтерсең лә рус теле укытучысының хатыны үлмәгән, әйтерсең лә класска Гыйззәтуллин әйләнеп кайтмаган…
– Мин башта сезгә үзем укып күрсәтәм, ребятки, – диде укытучы, – аннан сезнең ничек ятлаганыгызны тыңлармын.
Укытучы күзлек аша классның артына карый. Китап тоткан кулы бераз гына дерелди. Тавышы көчле, тигез. Менә ул сугыш хәбәрләрен бирүче Мәскәү дикторының тавышы белән укып китте:
– «На Дунае слышится голос Ярославны: одинокой кукушкой рано утром кукует… Полечу кукушкою по Дунаю, омочу бобровый рукав в реке Каяле, утру князю кровавые его раны на могучем его теле!»
Күңелләр