төшә күрмә һәм аларга тел тидермә». Андыйларны бармак белән генә санап була, әмма алар бар һәм булачак…
Тормыш барыбер дәвам итте. Ничек яши алдылар икән алар ул чакта? Егерменче елларда, Рәсәйдә гражданнар сугышы барганда, крестьянның ашлыгын, мал-туарын кырып-себереп ала тордылар. Егерме беренче елдагы ачлыкка кадәр дә Идел белән Урал арасына урнашкан шәһәрләрдә һәм авылларда кытлык еллар да, чын-чыннан кешене кырып китә торган ачлыклар, авырулар бер-бер артлы килеп кенә торды. Шуларның берсе дә адәм балаларын тоташтан кырып, бетереп ташлый алмады. Исән калганнар тормыш-көнкүрешне дәвам итә, үрчи, авыр еллар акрынлап онытыла, узгандагы мул һәм имин яшәгән чорлар исә гыйбрәт булып кала бирә. Кешелек дөньясын юкка чыгарырлык ачлык килер дип куркып яшәсәләр дә, шушы көнгә чаклы андый афәтнең булганы юк.
Иген игү тулысынча колхоз өстенә күчте. Колхозчылар исә – рәис кулы астында күмәк эшкә йөрүчеләр. Тик шунысы гына: аерым хуҗалык булып яшәгәндә ишеп уңыш биргән кыр-яланнарда икмәк үсми башлады. Сирәк кенә ишелеп ашлык уңган еллар да булгалады булуын. Андый чакларда колхозчылар икмәкне җыярга да, сугарга да өлгерә алмый калалар иде. Кырда калган икмәккә кул тидерергә, хәтта колхоз кырыннан башак җыеп алып кайтырга да ярамый. Дөрес, яз җиткәч, кардан арынган яланнан башак яисә туңган бәрәңге җыеп алып кайту рөхсәт ителмәсә дә, бу эш урлашуга саналмады. Шуңа күрә күпме кеше, черек бәрәңгедән, күгәргән бодайдан агуланып, якты дөнья белән саубуллашырга мәҗбүр булды.
Адәм баласы дигән җан иясе колхозга да күнекте, чәчкәнен-урганын тулысынча дәүләткә тапшырып, үзе барыбер исән калу әмәлен уйлап тапты. Колхозчылар көзен алып бетермичә калдырган бәрәңгеләр аларның төп азыгына әверелде.
Эшкә йөргәндә учлап өләшенә торган он кыр эшләре бетү белән туктала да, колхозчылар кенәгәдәге «трудодень» дип аталган билгене тотып калалар. Бәрәңгедән тыш яшелчә үстерү дә күмәк хуҗалыклы авылларда акрынлап гамәлгә керде.
Колхоз шартларында да кызлар, вакыты җиткәч, кияүгә чыга тордылар. Үсмер малайлар, егетлеккә ирешкәч, үз тиңнәрен сайлап өйләнделәр. Туй вакытында колхоз шартларында ярым ач, ярым ялангач йөрүчеләрнең исләренә борынгылардан калган кунак ашлары төшә. Дөрес, ул зиннәтле ризыклар элекке шикелле үк әзерләнми иде. Татарның йола ашы булган олы бәлеш урынына халык телендә «колхоз бәлеше» дип атала башлаган, җор теллеләр «ыштансыз бәлеш» дип йөрткән, он чиктән тыш кадерле булганлыктан, табаның өстен генә камыр белән ябып пешергән бәлешләр барлыкка килде. «Ыштансыз» бәлеш тә, әгәр син табигатең буенча кунакчыл юмарт кеше булсаң, шундый татлы тоела иде…
Кыпчак кызы5
Өзелеп сөйгән ярлар барыбер ятка кала…
Беренче бүлек
Сиксәненче еллар азагында Габдрахман Рахманкулов җир алу бәхетенә иреште.
Җиргә кайту балачактан канына сеңгән