– трагик шахс. У ҳеч қандай сиёсий гуруҳларни ўз ёнида ушлаб қолмади, билишимча, ҳаттоки дўстлари гуруҳини ҳам қолдирмади. Чунки у бир умр шахслар, ғоялар, платформалар ва турли гуруҳлар орасида мувозанат сақлаш билан банд бўлди. Аслида эса ўз ҳокимиятидан бошқа яна қандай ғояни ифода этгани ҳам номаълум.
Шеварднадзе истеъфо берган илк пайтларда менда унга нисбатан илиқ туйғулар бор эди. Чунки ҳокимият алмашиши тинч йўл билан амалга оширилганди ва унинг ўзи ҳам ҳеч қандай қарши ҳаракатларга қўл урмаганди (аслида у ҳеч нарса қила олмасди ҳам). Лекин биринчи ҳафтадаёқ ундан жаҳлим чиқди, чунки барча нарса тўлиғича талонторож қилинган, ташиб кетилганди, вазият жуда оғир эди.
Бир неча мисоллар келтираман. Ўзимга тегишли бўлиб улгурган кабинетга кирганимда, у ерда сувли челак турарди. Нега? Чунки сув узатиш кечқурунги соат ўндан кейин тўхтатиларкан. Маълум бўлишича, ҳар доим шундай экан. Мен эса одатда ярим тунгача ишлардим, шунинг учун бу ҳолат ёқмади. Маъмуриятим раҳбаридан дарҳол сув таъминоти бошлиғига телефон қилиб, агарда сув билан таъминланишда узилиш кузатилса, у ўзини қамоқда кўриши мумкинлиги ҳақида дағдаға қилиб қўйишини сўрадим. Ҳа, айнан шу кўринишда айтишини сўрадим. Ўша оқшомдан бошлаб 24 соат давомида сув таъминотида узилиш бўлмади. Айтиб ўтишим керакки, ушбу бошлиқ “қинғир” йўл билан жуда кўп пул ишлаб юрган экан. Шунча пул топаётганидан ва шу билан бир вақтда, президентни ҳам сувдан қисиб қўйганидан хурсанд бўлиб юрган.
Ёки биринчи маошим – 40 доллар пулни кел тириб берганларини эслайлик. Мен Шеварднадзе бундай маошга қандай яшагани билан қизиқдим. Айтишларича, шунча вақт давомида мана шу пулга яшаб келган.
Санаб ўтганларимдан барчаси аслида қандай бўлганини тасаввур қилиш мумкин.
Эдуард Ш еварднадзе билан суҳбатимизда ҳам шахслар ҳақида гап борганди: “Ўзим тарбиялаган инсонлар – ёшлар бошқарувга келдилар. Улар орасида Жвания ҳам бор. Бу одамдан умидим катта эди. Ақлли, ўқимишли, саводли, дипломатларга хос ақл эгаси, вақти келганда, қатъият кўрсата оладиган, етарли даражада мослашувчан эди. Ишонаманки, агарда уни ўлдирмаганларида, Грузия бошқа йўлдан кетарди ва бу йўл кўпроқ фойда келтирган бўларди”. Эвфемизмлар орқасига беркинмаган, инсонларга, шунингдек, ўтмишдаги ва ҳозирги пайтда бўлаётган воқеаларга ўз муносабатини яшириб ўтирмаган Саакашвилидан фарқли равишда, Шеварднадзе амалдаги ҳокимият эгаларига баҳо беришни қатъий рад этганди.
– Шеварднадзе ҳукуматида ҳамфикр жамоангиз қандай шаклланди?
– Ўша вақтлар ажойиб дамлар бўлганди. Барча парламент қўмитасига келар, чунки ўша ерда қандайдир қизиқ воқеа рўй бераётганини тушуниб етгандилар. Улар асосан 1990-йиллар ўрталарида ўзлари ташкил этган нодавлат ташкилотларда фаолият юритаётганлар эди. Аксарияти чекка ҳудудлардан келган, оддий оила вакиллари. Аввал Жвания кичик жамоа ташкил этди. Сўнг мени юридик қўмитанинг раиси этиб сайлашгач, мен ҳам ўн-ўн бешта ёш ходимни танлов асосида саралаб олдим.
Улар