мөһәндисләр – инженерлар астролябиясе, ягъни үлчәү кораллары белән иңгә-буйга үлчәде.
186
Тәхкыйкын тәхсин күреп мөбарисләр – дөреслеген хуп күрде баһадир көрәшчеләр.
187
Тәбгы сәлим әфазыйлдән – холкы сәламәт галимнәрдән.
188
Кылды тасдыйк – дөрескә чыгарды, раслады.
189
Галәт-тәхкыйк – хакыйкатьлегенә иреште.
190
Фокарага – гади халыкка.
191
«Хәвалиһе мин көлли фәҗҗе гамикъ» – «Һәр тарафтан барчасы да нигезләнелгән», ягъни Мәрҗанинең барча фикерләре дә дәлилле, фәнни фикерләргә нигезләнелеп язылган.
192
Шаһбаздай – лачындай.
193
Тойгынның – «туган» дип аталган ау кошы, аны «каракош» та диләр.
194
Моталибе галиядә хаккан мәркат – олы мәсьәләләрдә хакыйкать нечкәлекләренә төшенүче.
195
Мөкасыйде талиядә хакка миръат – эзлекле аңлатып биргәнендә хакыйкатьнең көзгесе.
196
Ризаэтдин – Ризаэтдин Фәхретдин (Риза Фәхретдинов, 1859–1936), мәгърифәтче галим, тарихчы, дин белгече һәм җәмәгать эшлеклесе. «Игътибар» – Р.Фәхретдиннең беренче китапларыннан.
197
Җөмлә дилсаф әһле инсаф – барлык саф күңелле инсаф ияләре.
198
Фәхрәт – дан, шөһрәт-шатлык.
199
Рөтбәсенә мөтталигы мөхлис икән – дәрәҗәсен төшенүче ихлас кеше икән.
200
Дамелла Борһанетдин – бу кешенең тексттан казый булганлыгы аңлашыла. Әмма фәндә кемлеге төгәл ачыкланмаган.
201
Әл-хасыйль – гомумән, кыскасы.
202
Мәмсәви – дәрәҗәле.
203
Мәдхе калай – мактаулы сыйфатлары нинди.
204
Мөшаһирләр – шөһрәт-дан ияләре, мәшһүрләр.
205
Чалкаеп – кылтаеп.
206
Мөкәбирләр – тәкәбберләр.
207
Тәгассыбын – фанатизмын, искелеккә ябышып ятуын.
208
Замир – күңел, вөҗдан.
209
Сусыныңны кандырмас корык гадир – корыган күллек сусавыңны баса алмас.
210
Көннең – Кояшның.
211
Зарир – сукыр.
212
Фәркадандан мөстәгъни бәдре мөнир – нурлы ай (Тимерказык йолдызы тирәли) аерыла алмыйча әйләнеп й
1
Китап шагыйрьнең академик Миркасыйм Госманов төзегән җыентыгы (Акмулла. Шигырьләр / төз. М. Госманов. – Казан : Татар. кит. нәшр., 1981. – 271 б.) һәм М. Акмулла әсәрләренең башка төр басмалары нигезендә төзелде.
2
Фазыйл – галим.
3
Хасидләре – көнчеләре, көнләшүчеләре.
4
Гамь-хас булып – югары һәм түбән катлаудан кат-кат булып.
5
Мәгани җәваһирен – мәгънә гыйлеме җәүһәрләрен.
6
Хакаикъ – хакыйкать гыйлеме.
7
Гаувас булып – чумып йөзүче.
8
Мөзмәрда