жўлдастар, кенгсеге марш! Оқсоқол шақириб жатир.
У идора олдида турганларни ичкарига, раис буванинг олдига чорлар эди. Аскарликка жўнайдиган йигитларнинг ҳаммаси бирин-кетин идорага кириб кетишди. Тўпланиб турганлар бири олиб-бири қўйишарди:
– Кўзидан сувини оқизиб Ғиёс акани ҳам олгандан кейин…
– Ҳа, шуни айтинг, овсин!
– Энди ким қолди кетмаган. Хотин-халаж қолди!
– Бу ергина ютгур Гитлер қуримасдан тинчлик йўқ шекилли?..
– Манавилари ортиқча… – деб Зулайҳо хола Дворжек чол билан Афанасенко бобога қараб қўйди.
– Вой овсин, ғалати гапларни гапирасиз-а, – деди Шарифа хола қизишиб. – Бу шўрликлар ўйнагани кептими? Уяси бузилгани учун тентирашиб юришибди-ку. Буларга ҳам осон тутиб бўлмайди!..
Боядан бери хотинларнинг гапига индамай қулоқ солиб турган Раҳбар опа гапга аралашди:
– Ўқимаган бўлса ҳам, Шарифа янгам тўғри айтди. Булар ўйнагани келишган эмас. Ҳозир буларнинг ерларида фашистлар туришибди. Бошпана қидиришиб келишган. Жойимизда тинч-омон меҳнат қилиб турибмиз, нолисак уят бўлади, Зулайҳо опа.
– Нега нолимай. Мен буларни деб эримни бердим, – деб лабини бурди Зулайҳо хола. – Нега нолимас эканман. Тағин гапирасиз-а…
– Фақат буларнинг тинчлиги учун эмас, ҳаммамизнинг тинчлигимизни деб…
Зулайҳо хола жавоб қайтариш ўрнига йиғлаб юборди. Ичкаридан раис ва ҳарбийга жўнайдиганлар чиқиб қолишди.
– Тушундинг-а, Бойғози, – деди раис ичкаридаги гапни қайта такрорлаб. – Буларни олиб бориб военкоматга топширасан-у, раисполкомнинг ҳовлисига кириб, бизга ажратилган одамларни олиб келасан.
– Маъқул, оқсоқол.
– Майнабозчилик қилма, улар уруш азобини чекиб келганлар, кўнгли нозик одамлар…
– Ест, оқсоқол.
– Бўпти бўлмаса, қани аравага мининглар! – деди раис. – Кечга қолманглар!
Аскарликка жўнайдиган йигитлар Ғиёс ака бошлиқ ёпирилиб аравага чиқа бошлаганларида ўзи зўрға турган аёллар бирдан чувиллашиб йиғи кўтаришди.
– Бас қилинглар! – жеркиб ташлади раис. – Нимага йиғлайсанлар? Бориши билан поездга ўтириб кетармиди. Булар комиссияга кетишяпти. Ҳали нима дейди, нима қўяди – Худо билади…
Аёллар бирдан жимиб қолишди. Ўзини тўхтатолмаганлар оғизларини рўмоллари билан ўраб, кўнгиллари эзилиб, ичдан йиғлар, лекин қайноқ кўз ёшлари уларни ошкор қилиб турар эди.
– Қани, чув де, Бойғози!
– Ест, оқсоқол, – деди Бойғози. У ҳали ҳам ҳазилнинг пайида эди. – Нў-ў, пашол!
Арава ўрнидан жилди. Одамлар арава кетидан анча жойгача боришди. Қайтаётганида раиснинг кўзи Камолага тушиб қолди. Раис уни бу кийимда кўриб ўрганмаганиданми, аввалига ҳайрон бўлди-ю, кейин тортиниброқ сўради:
– Ие, Абдикамолмисан? – деди у энгашиброқ. – Сал тобинг йўқроқ, деб эшитувдим. Қалай, энди тузукмисан?
– Шукур, – деди секин Камола уялиб.
– Қачон ишга чиқасан?
– …
Камоланинг