сиёсий ўйинлар кўп бўлганидек бу қилмиш, шу кирдикорларнинг мазлумлар онги ва қалбида қолдирадиган асоратлар ҳам анча чуқур томир отиб кетар экан.
Шулардан бири тафаккур тарзимиз йўналишига қилган салбий таъсиридир. Масалан, чоризм даврида ва шўролар замонида интеллигентларимиз тўғри бўлсин, нотўғри бўлсин, ҳар борада Ғарбдан, биринчи навбатда Русиядан андоза олишга, уларга эргашишга, уларнинг фикрига мос тушадиган мулоҳазалар билдиришга, улар қўллаган атамаларни суриштириб-нетиб ўтирмай айнан қўллашга одатланиб, кўникиб қолишган эди. Йўқ, ундай эмас, бундай дейишга журъат етишмасди. Мабодо журъат кўрсатиб, ҳақ гап айтилса, барибир инобатга олинмас, айтувчи шахс ошкора ёки зимдан тазйиққа учраши аниқ эди. Шу ўринда фикримизнинг исботи учун икки фидойи инсоннинг фожиали қисматини тилга олиб ўтамиз.
Филология фанлари доктори, мумтоз адабиётимиз тарихи бўйича чуқур билимдон Эргаш Рустамов Аҳмад Яссавий ҳақида ҳақ гапни баралла айтгани учун етмишинчи йилларда «Мажнун» деб эълон қилинган эди, бу иснодга чидай олмай фидойи олимимиз бевақт дунёдан ўтиб кетди. Бундай кўргилик саксонинчи йилларда навқирон, истеъдодли шоир раҳматли Асқар Қосимов бошига ҳам тушган эди…
Тобе халқнинг зиёлиси ҳам итоатда ушлаб туриларди. Итоатда ушлаб туришнинг йўли ва тури кўп эди. Шулардан бири ўзбек олимларимизнинг барча номзодлик ва докторлик диссертациялари Москвада тасдиқланиши шарт эди. Шу боисдан ҳам интеллигентларимиз марказбоп мулоҳаза юритишга одатланиб, ҳаттоки кўникиб, миллий қиёфаларини йўқотаёзиб борар эдилар. Бундай кўникиш иллатидан ўша даврларда шаклланиб қолган илмий ходимларимиз ҳали ҳануз фориғ бўлганлари йўқ: қачонгача биз тарихимизни бировларнинг нуқтаи назари билан, қаричи билан баҳолаймиз? Истиқлол замонимиз халқимиз босиб ўтган барча босқичлар ва даврлар ҳақида ҳаққоний гапни дадил айтишга чорламоқда.
Мустамлакачилар юртимизни 1924 йилгача Туркистон деб атаб келдилар-да, 1924 йилдан Ўрта Осиё деб номладилар, мамлакат номи жуғрофий атама билан алмаштирилди. Шундан бошлаб ўзимизникилар ҳам улардан андоза олиб Ўрта Осиё дейишга киришиб кетдилар. То Истиқлолгача бу тарихий ном қатағон бўлиб, ишлатилмай келинди.
Коммунистларнинг ғарблик доҳийларидан бири Бобур мирзо Ҳиндистонда тузган давлатни «Империя великих монголов» дегани учун ўзимизникилар ҳам сўзма-сўз таржима қилиб «Буюк мўғуллар империяси» шаклида қўллай бошладилар, бу иборанинг замирида қандай ғараз ётганини суриштириб ўтирмадилар. Цивилизациялашган Ғарбда шундай дейиш одат эканми, демак, биз ҳам шундай дейишимиз керак, деб ҳисобладилар. Аслида бобурийлар салтанатини мўғуллар империяси деб аташдан бузуқ ният шу эдики, биринчидан, Бобур ва бобурийларни Чингизхонниг зурриётларидан деб, жаҳон оммаси олдида ерга уриш эди, уларнинг Ҳиндистон тарихида тутган ўрни ва қолдирган яхши изларини камситиш эди, иккинчидан эса, асосийси ҳам шу бўлса керак, бобурийлар келиб чиқишлари бўйича ўзбек эканини тан олмасликка интилиш эди.
Ёки