жой олган. Бу давлатларнинг барида ҳар бир аёлга 3.5 нафардан камроқ бола тўғри келади ва гўдакларнинг яшаб қолиш кўрсаткичи 90 фоиздан юқори.
Шундай қилиб, дунё икки катакка жойлашган. Ва бу айнан учинчи қатордаги талабам тасаввур қилган манзара. Бу сурат дунё икки гуруҳга бўлинганини, ўртасида бўшлиқ ҳам борлигини аниқ-тиниқ кўрсатади. Қандай ажойиб! Тушуниш нақадар осон бўлган дунё! Унда муаммо нимада? Нега мамлакатларни “ривожланаётган” ва “ривожланган” деб ажратиш хато? Нега унда мен “биз ва улар” деб гапирган талабамни қийнаб, саволлар бердим?
Чунки бу сурат 1965 йилдаги дунёни кўрсатади! Мен ёш йигит бўлган пайтларимдаги дунё! Мана, муаммо қаерда! 1965 йилги харитадан навигация учун фойдаланармидингиз? Шифокорингиз сизга ташхис қўйишда ва даволашда 1965 йилда замонавий ҳисобланган тадқиқотдан фойдаланса, хурсанд бўлармидингиз? Қуйидаги сурат бугунги дунёнинг манзарасини кўрсатади:
Дунё бутунлай ўзгарган. Бугунги кунда оилалар кичик, болалар ўлими ҳам аксар мамлакатларда камайган. Ҳатто энг катта давлатлар Хитой ва Ҳиндистонда ҳам аҳвол яхшиланган. Чап тарафдаги пастки бурчакка қаранг. Катак деярли бўм-бўш. Кам фарзанд туғиладиган ва яшаб қолиш даражаси юқори бўлган кичик катакни кўряпсизми? Барча мамлакатлар ўша ерга қараб кетяпти. Аксар давлатлар аллақачон у ерга етган. Инсониятнинг 85 фоизи аллақачон “ривожланган дунё” деб номланган катак ичида. Қолган 15 фоизи эса асосан иккита катак орасида. Дунё аҳолисининг 6 фоизини ташкил қилувчи 13 мамлакат ҳали ҳам “ривожланаётган” катакда яшайди. Аммо дунё ўзгарса ҳам дунёқараш ўзгармади. Ҳеч бўлмаганда “ғарбликлар”ники ҳам. Кўпчилигимизнинг миямизда ҳали ҳам дунёнинг қолган қисми ҳақидаги эскирган тушунчалар қотиб қолган.
Дунёнинг мен ҳозиргина намойиш этган транформацияси фақат оилаларнинг катта-кичиклиги ва болаларнинг яшаб қолиш даражаси билангина чекланмаган. У инсон ҳаётининг барча жабҳасига кириб борди. Даромад, сайёҳлик, демократия, таълим олиш, соғлиқни сақлаш ёки электр таъминоти даражаларини кўрсатадиган диаграммаларнинг барчаси бир хил ҳикояни сўзлайди: яъни дунё иккига бўлинган эди, аммо ортиқ ундай эмас. Бугун кўп одамлар ўртада. Ғарб ва қолган мамлакатлар, ривожланган ва ривожланаётган давлатлар, бойлар ва камбағаллар ўртасида энди бўшлиқ йўқ. Биз ҳам уни бор деб ўйлашни бас қилишимиз керак.
Талабаларим қатъиятли, глобал воқеликдан хабардор ва ер юзидаги ҳаётни яхшилашни истайдиган ёшлар эди. Аммо улар дунё ҳақида энг элементар фактларни билмаслиги мени лол қолдирди. Улар аслида “биз” ва “улар” деган икки гуруҳ бор деб ўйлашини англаб, “улар” “биз” каби яшолмайди деётганини эшитиб, лол қолдим. Қанақасига ахир? Қандай қилиб улар 30 йил аввалги дунёқараш билан яшаб юрган бўлиши мумкин?
1995 йил октябридаги ўша оқшом ёмғир остида велосипедимни миниб уйга кетарканман, бармоқларим қотиб қолган, ўзим эса ич-ичимга сиғмай кетаётгандим. Менинг режам иш берганди. Синфхонага маълумотлар ёзилган