топширишингиз керак, хола. Унинг сути заҳарли”, дейди. “Вой, йўқ, – йиғлайман, – оёғим оғрийди, тиззам сирқирайди, лекин сигиримни бермайман. У менинг боқувчим-ку.”
─ Менинг еттита фарзандим бор. Ҳаммаси шаҳарда яшайди. Бу ерда бир ўзимман. Соғинаман, уларнинг суратларига қараб ўтираман… Суратлари билан гаплашаман… Ҳамма юмушни ўзим қиламан. Уйни ўзим бўядим, олтита идишда бўёқ кетди. Мана шундай яшаяпман. Тўрт ўғил ва уч қизни катта қилдим. Эрим эрта ўлиб кетган. Болаларимни бир ўзим вояга етказдим.
─ Мен бўри билан шундай юзма-юз келиб қолдим: иккимиз ҳам бир-биримизга қараб турибмиз. Кейин у бошқа томонга қараб сакради… Югуриб кетди… Қўрққанимдан сочим тикка бўлиб, телпагимни кўтариб тургандек эди.
─ Ҳар қандай ҳайвон инсондан қўрқади. Сен ҳайвонга тегмасанг, у ҳам сени четлаб ўтади. Авваллари ўрмонда бошқа овозни эшитсак, одамлар бор томонга қочардик, энди эса одам одамдан яшириняпти. Ўрмонда одамни учратиб қолишдан Ўзи асрасин!
─ Библияда ёзиб қўйилган гапларнинг ҳаммаси воқеликка айланяпти. У ерда бизнинг колхозни ҳам ёзишган… Горбачёв ҳақида ҳам ёзилган… Пешонасида тамғаси бор раҳбар келади ва буюк салтанат қулайди, деб ёзилган. Кейин қиёмат куни келади… Шаҳарларда ҳамма ўлади, ёлғиз қишлоқларда одам қолади. Инсон инсоннинг изини кўрганидан суюнади! Инсонга эмас, унинг изига зор бўлади…
─ Бизнинг чироғимиз – фонус. Керосин чироғи.
Ҳм-м… Кампирлар сизга айтиб бергандир. Тўнғизни ўлдирсак, ертўлага олиб тушамиз ёки ерга кўмамиз. Гўшт ер остида уч кун ётади. Қўлбола ароғимиз ўзимизнинг маҳсулотдан чиқади. Мураббодан олинади.
─ Икки қоп тузим бор… Давлатсиз ҳам йўқ бўлиб кетмаймиз! Ўтин мўл – атрофимиз ўрмон. Уйимиз иссиқ. Чироқ ёнади. Яхши! Эчким, улоғим бор, учта чўчқа, ўн тўртта товуқ боқаман. Ер етарли, емиш мўл. Қудуқда сув бор. Эркинлик! Бизда жуда яхши! Бизда энди колхоз эмас, бу – коммуна. Коммунизм! Агар яна битта от сотиб олсак эди. Кейин бизга ҳеч ким керак эмас. Битта отимиз бўлса…
─ Битта мухбир келиб ҳайрон бўлганидек, биз уйга қайтмадик, балки юз йил орқага қайтдик. Ўроқ билан ўрамиз, чалғи билан кесамиз. Донни тўқмоқ билан асфальтнинг ўзида янчамиз. Чолим саватча тўқийди. Мен қиши билан жундан кийим тўқийман. Тикаман.
─ Урушда қариндош-уруғларимдан ўн етти киши ўлди. Иккита акамни ўлдиришди… Онам йиғлагани-йиғлаган. Бир кампир қишлоқларни айланиб тиланчилик қилиб юрарди. “Ғамга ботдингми? – деди онамга. – Қайғурма. Биров учун жонини берган одам жаннати одамдир.” Мен ҳам Ватан учун ҳамма нарсага тайёрман… Фақат одам ўлдира олмайман… Мен – муаллимаман, одамларни севинг, ардоқланг деб ўргатганман. Эзгулик ёвузлик устидан ғалаба қилади, деганман. Болалар – мурғак гўдакларнинг қалби тоза…
─ Чернобиль… Урушлардан ҳам оғир уруш. Инсон ундан қутула олмайди: на ерда, на сувда, на кўкда.
─ Радиони дарҳол ўчиришди. Ҳеч қандай янгиликдан хабаримиз йўқ, лекин қулоғимиз тинч яшаймиз. Кайфиятимиз бузилмайди. Келган одамлар айтиб беришади: ҳамма ёқда уруш эмиш. Социализм