туғаман? Бу ерга келдик… Беларусга… Наровля – сокин шаҳарча, кичкина. Бошқа нарса сўраманг… Менга тегманг… (Жимиб қолади.) Тўхтанг… Сиз билишингизни истайман… Мен Худодан қўрқмайман… Одамлардан қўрқаман… Дастлабки пайтлар бу ердагилардан: “Радиация қаерда?” деб сўрардик. “Қайда турган бўлсангиз, шу ерда”, дейишди. Демак, бутун замин шунақа?! (Кўз ёшларини артади.) Одамлар кетиб қолишди… Улар қўрқишади…
Менга бу ер у ерчалик қўрқинчли эмас. Биз ватансиз қолдик, биз – ҳеч кимники эмасмиз. Немислар Германияга кетди, татарлар рухсат берилгач, Қримга йўл олишди, руслар эса ҳеч кимга керак эмас. Нимага умид қиламиз? Нимани кутамиз? Россия ўз одамларини ҳеч қачон қутқармаган, чунки у бепоён, улкан. Ростини айтсам, мен буни сезганим йўқ, менинг ватаним Россия деб билмайман, биз бошқача ўсганмиз: бизнинг Ватан – Совет Иттифоқи. Мана, энди жонимизни қандай қутқаришни билмаймиз. Бу ерда ҳеч ким автоматини ўқталмаса, шунинг ўзи ҳам яхши. Бизга бу ерда уй беришди, эримга – иш. Танишларимга хат ёздим, улар ҳам кеча етиб келишди. Батамом. Кечқурун келишган ва вокзал биносидан чиқишга қўрқишган, болаларни ташқарига чиқаришмаган, жомадонларининг устида ўтиришган. Тонг отишини кутганлар. Кейин қарасалар: кўчаларда одамлар юрибди, кулишяпти, чекишяпти… Уларга бизнинг кўчани кўрсатишибди, уйимизгача олиб келишибди. Улар ўзига кела олмасди, чунки у ерда биз оддий, тинч-осойишта ҳаётни унутгандик. Кечқурунлари кўчада юриш мумкинлигини унутгандик. Кулиш мумкинлигини… Улар эрталаб озиқ-овқат дўконига боришибди, у ерда ёғ, қаймоқни кўришибди, ўша ерда, дўконда – ўзлари айтиб беришди – беш шиша қаймоқни сотиб олиб, турган ерларида ичиб олишибди. Уларга ҳамма жиннига қарагандек тикилармиш… Улар икки йил на ёғ, на қаймоқни кўрган. У ерда нон ҳам сотиб ололмайсан. У ерда – уруш… Буни бугун урушни кўрмаган… ёки фақат кинода кўрган одамга тушунтириш қийин…
У ёқда қалбим ўлик эди… Ўлик қалб билан у ерда кимни туғардим? Бу ерда одам кам… Уйлар бўмбўш… Ўрмон ёнида яшаймиз… Одам кўп бўлишидан қўрқаман. Уруш пайти… вокзалда бўлганидай… (Ўкириб йиғлаб юборди ва жимиб қолди.)
Она:
─ Фақат уруш ҳақида… уруш ҳақида гапира оламан… Нега бу ёққа келдик? Чернобиль тупроғига? Чунки бизни бу ердан ҳайдашолмайди. Бу заминдан. У энди ҳеч кимники эмас. Худо қайтариб олди… Одамлар ташлаб кетишди…
Душанбеда вокзал бошлиғининг ўринбосари эдим, яна бир тожик бошлиқ ўринбосари бор эди. Болаларимиз бирга ўсишди, ўқишди, байрамда бир дастурхон атрофида ўтирардик: Янги йил, Биринчи май… Ғалаба куни… Биргаликда шароб ичардик, палов ердик. У мени “Опа. Опажон. Менинг ўрис опам” деб чақирарди. Битта хонада ўтирардик ва бир куни у тўсатдан кириб келиб, менга яқинлашди-да:
─ Сен қачон Россиянгга жўнаб кетасан? Бу – бизнинг еримиз! – дея ўшқирди.
Ўша пайтда ақлимни ўзимга бўйсундиролмадим. Сапчиб унга қарши чиқдим:
─ Устингдаги кийиминг қаерники?
─ Ленинградники, – жавоб берди у ҳайрат билан.
─