tekshirdi u bemorlarni. Keyin xona o‘rtasida tik turib, bir nafas o‘y surib qoldi.
– Chatoq!
– Og‘irmi? – qo‘rqib so‘radi Namoz.
– Lekin oldini olsa bo‘lar deyman… Qoni buzilmagan bo‘lsin-da.
– Bechoralarning hech kimi yo‘q, – siniq bir ovozda dedi Namoz.
– Muncha ezmalik qilding, o‘zim ham bilib turibman, – jerkib berdi Sergey tabib, – burga tepkurlar… Bolalari mana bu ahvolda-yu, o‘zlari xotin olib, xotin qo‘yishadi, o‘n besh kunlab to‘y berishadi, qimor o‘ynashadi!.. Senga o‘xshagan oliftalari bo‘lsa, ovdan bo‘shamaydi.
Sergey tabib oyog‘i ostidagi chelakni taraqlatib tepdi-yu, tashqariga chiqib ketdi. Xiyol o‘tmay, yana orqasiga qaytdi. Xayriyat, hovridan tushibdi, jilmayib kirib keldi.
– Mana bu doridan Hayitning yarasiga surkaysan, kuniga bir marta bo‘lsayam yetadi, ko‘p surtma – kuydirib yuboradi… Mana bu qiltiriqning oti nima?
– To‘xtashvoy.
– To‘xtashing qattiq shamollagan, o‘pkasida bod bor. Ovqatsiz yuraverib, sillasi qurib ketgan… Haliyam tustovuq otib turibsanmi?
– Otib turibman.
– Uyda sandal bormi?
– Qursa bo‘ladi.
– O‘rik o‘tin topiladimi?
– Uning ham bir ilojini qilsa bo‘ladi.
– Menga qara, – yana qizisha boshladi Sergey tabib, – bari bir eplolmaysan. O‘ldirib qo‘yasan bolani. Senlar bola tug‘dirishga ustasanlar-u, katta qilishni xudoning o‘ziga havola qilib, yallo qilib yuraverasanlar… Bahordan buyon bu bechoralardan qanchasi qirilib ketdi! Tashlab ket, ikkovini ham, o‘zim boqaman, faqat kunora xabar olib tur. Kelishdikmi?
– Kelishdik.
– Kelishdik emish-a!.. Menga bitta bo‘rsiq otib kelib berasan. Ikkoviga ham o‘shaning yog‘i juda dori bo‘ladi.
Sho‘rva ichayotganlarida Sergey tabib ancha yayrab o‘tirdi. Mung‘ayib bir ahvolda bo‘lib o‘tirgan yetimlarni erkalab, orqalariga qoqib qo‘ydi. Ruscha, o‘zbekcha, tojikcha so‘zlarni aralash gapirib, ikkov bolani rosa qiqirlatib kuldirdi. Namoz ertadan kechikmay bo‘rsiq bilan boshqa har xil yovvoyi parrandalar otib kelishga so‘z berib uy egasi bilan xayrlashdi. Chiqsa, aravakash Akromqul ho‘ naridagi tollar tagida kutib ot ustida mudrab o‘tirgan ekan.
Jarqishloqqa jo‘nab ketishdi.
IV bob
PAXSAKASHLAR
Jarqishloq bu atroflardagi Qo‘shqo‘rg‘on, Eshimoqsoq, O‘klon, Cho‘michli, Toymurod qishloqlari orasida eng go‘zal, qishloqning shundaygina ostidan shovullab Qiyot arig‘i oqib yotadi. Qishloq ming tanobcha keladigan ulkan tepalik ustiga joylashgan. Bu yerdan Jiyanbek cho‘llari kaftda turgandek ko‘rinib turadi. Kunyurish tomonida poyonsiz ekinzorlar bor. Uzumzorlar, zardolizorlar yoz bo‘yi yashnab turadi. Qishloqchaning shundoqqina biqinidan katta yo‘l ham o‘tgan. Mitan, Chelak, Loyish bo‘lisi atrofidagi mavzelarning fuqarosi shu yo‘l orqali bordi-keldi qilib turadi. Otliqlar, eshak minganlar, tuyakashlar goho Qiyot arig‘i bo‘yidagi salqin choyxonada dam olib o‘tishadi. Katta chinor ostidagi yog‘och so‘rilarga yonboshlashib, xudojo‘y kishilarning qumg‘ondan damlab bergan choylarini ichishib, shu xonadonlar sha’niga duoi fotiha qilib ketishadi. Namozning ana shu qishloqning fuqarosi bo‘lganiga uch-to‘rt yil bo‘lib qoldi. Avvaliga pochchasi Xolbek paxsakash bilan birga turardi. Ikki yil bo‘ldi, pochchasi unga yarim tanob yer ajratib berdi. Shu mulkning etagiga yana shu pochchasining yordami bilan Namozbek yetti bolorli uy tiklab oldi.
Akromqul qishloq chetida Namozni aravadan tushirayotib:
– Demak, shu hafta ichi albatta borasiz-a? – deb takror so‘radi.
– Xudo xohlasa, gap bitta, – dedi Namoz oqko‘ngil, dilbar bu yigitdan astoydil minnatdor bo‘lib.
– Lekin jon aka, o‘tin pulini bir yog‘liq qilib berasiz, umidimiz faqat sizdan.
– Xudo xohlasa, bir unnab ko‘raman.
– Xo‘p xayr, Olloning panohiga, – Akromqul otiga qamchi bosdi. – Chu, tulporim!
Namoz pochchasining uyigacha bo‘lgan yarim chaqirim yo‘lni mamnun, o‘zida yo‘q xursand bir kayfiyatda bosib o‘tdi. Yo‘q, nima bo‘lganda ham bu dunyoda yaxshilar ko‘p, ha-ha, bu dunyo faqat boylikka ruju qilgan ochofatlarning, amaliga bino qo‘ygan amaldorlarning zulm-u zaxmatidan, fit-na-yu fujuridan iborat emas. Yo‘q, bu dunyoda yetim-yesirlar yo‘liga jonini fido qilgan Devona bobolar, dardmanlarning dardiga malham qo‘yishga tayyor turgan o‘ris tabiblar, yo‘lda qolganlarga yo‘ldosh bo‘lishga hamisha shay turgan Akromqul singarilar ham bor…
– Tog‘a, jadalroq yursangizchi? – yig‘lab xayolini bo‘ldi jiyanlaridan biri.
Namoz bir cho‘chib tushdi:
– Nima gap, Barotvoy?
– Otamni urib o‘ldirayozdilar.
– Nima, nima deding?
– Hammayog‘ini qora qonga beladilar, – ko‘ksini yirtib dodlab yubordi jiyani, – tog‘ajon, tog‘ajonim.
Namoz yelkasidagi sovg‘alar to‘la og‘ir xurjunni qo‘liga olib, tor yo‘lakdan to‘rt hatlab o‘tib, hovliga kirib bordi. Odam degani hovliga sig‘may ketibdi. Qo‘ni-qo‘shnilar, qarindosh-urug‘lar g‘am-u hasratda. Namozboyning jiyanlari bo‘zlab turishibdi. Ichkaridan sochlari to‘zg‘ib, yig‘lagancha opasi Ulug‘oy chiqib keldi.
– Ukam, pahlavonim! – shunday deb Namozning ko‘ksiga boshini qo‘yib shunday bir dard, shunday bir alam bilan chinqirdiki, bu alam nashtarlari to‘planganlarning yurak-bag‘rini ezib, suyak-suyaklarigacha zirqiratib yubordi.
– Nima gap, axir, gapirsangizchi!..
– Tezroq kir, jigarim, pochchang jon berayapti.
Ichkarida uch-to‘rt mo‘ysafid qurshovida chindan ham Xolbek paxsakash jon olib-jon bermoqda edi. Aftini tanib bo‘lmaydi uning, hammayog‘i qon, ko‘zi olayib tepaga tortib ketibdi, nafasi og‘ir, qisqa-qisqa xirillayapti, ko‘kragi temirchining bosqonidek ko‘tarilib tushib turibdi. Namoz cho‘kkalab, asta pochchasining ustidagi choyshabni ko‘tardi: yo xudoyim, badan deganning sog‘ joyi qolmabdi; hammayoq ko‘karib, mo‘mataloq bo‘lib ketibdi… Namozning barmoqlari beixtiyor mushtga tugilib, baquvvat tishlari g‘alati g‘ijirlab ketdi:
– Nima bo‘ldi o‘zi? – negadir juda sokin, xiyla bosiq bir ohangda so‘radi Namoz.
– Saroyliklar kaltaklashibdi, – g‘amgin boshini ko‘tarib dedi mo‘ysafidlardan biri.
– Saroyliklar?
– Ha, Hamdamboyning ko‘ppaklari.
Namoz ko‘zlarini chirt yumgan ko‘yi boshini solintirgancha bir nafas jim qoldi. So‘ng sekin o‘rnidan turib tashqariga chiqa boshladi… Uning vajohati juda xunuk edi shu paytda, ko‘zlari g‘alati olaygan, burun kataklari behad kengaygan, bo‘yin tomirlari o‘qlog‘dek irg‘ib chiqqan, uloqchi otdek og‘ir-og‘ir nafas olib turibdi. To‘planganlar beixtiyor orqaga tisarilishdi.
– Omon qani? – so‘radi Namoz.
– Jiyaningni qamab qo‘ydim,—tushuntirdi Ulug‘oy,—hozir borib Hamdam hojini chopib tashlayman deb boltaga yopishdi… Bir kori hol chiqarmasin deb arang qamadik… Pochchang sho‘rlikni Sherniyoz o‘rtog‘ing olib keldi. Ana o‘ziyam kelayapti… Endi nima qildik, ukaginam?
Hovlida yigirma-yigirma bir yoshlardagi, o‘rta bo‘y, chayirgina yigit Sherniyoz ko‘rindi. Ko‘rishish uchun Namozga qo‘l cho‘zgan edi, uning vajohatini ko‘rib, negadir shoshilib orqasiga tisarildi.
– Assalomu