йигитлар чўлдаги қурилиш майдонларига жўнатила бошланди. Буйруқ юқоридан берилган эди, полковник Гинзбург Асқарни олиб қолишга ожизлик қилди. Хайрлашиш пайтида қарасам, Асқарнинг кайфияти синиқ:
– Кимдир этик мойлайдиган чўткамни ўғирлабди, – деди.
– Бу жиддий муаммо эмас-ку? – дедим-да, энг четда турган қутини очиб, чўткани олиб узатдим.
– Бу бировники-ку? – деди Асқар ажабланиб.
– Сизнинг чўткангизни кимдир ўғирлабди, мен буникини ўғирладим, эртага меникини ўғирлашади. Армиянинг қоидаси шунақа: меники-сеники деган гап йўқ, – дедим.
Машинага қадар кузатиб бордим. Қайтиб, лабораторияга кириб қарасам, стол устида шеър ёзилган қоғоз турибди. Мен почтахонага кетганимда Асқар ёзилиши зарур бўлган достондаги сатрларни қоғозга тушириб қўйган экан. Менга эсдалик бўлиб қолди. Ўша кеч сурат ишлаш баҳонасида ярим тунга қадар ухламадим. Қўлим ишда, хаёлим эса Асқарнинг гаплари билан банд эди. Икки-уч кун шу ҳолатда юрдим. Кейин дафтарчамга бу сатрларни ёзиб қўйдим:
“Виждон билан муроса қилиш мумкинми? Ёки виждонга шак-шубҳасиз итоат этиш шартми? Виждоннинг даражалари борми? Виждон мутлақ покми? Виждон ифлос бўлиши мумкинми? Ифлосликни виждон дейиш мумкинми?
Булар саволлар, мулоҳазалар эмас. Бу саволлар тўғри жавобларга муҳтож…
Одам боласининг энг жиддий эҳтиёжи – ҳақиқатни билиш эҳтиёжидир. Минг хил йўл билан янглишиш мумкин, ҳақиқатга эса фақат битта йўл олиб боради. Ҳақиқатни юрак-юракдан севиш – уни топишнинг асосий шартларидан биридир. Исботланиши қийин ҳақиқатларни кўпчилик овознинг эътироф этмоғи узил-кесил далил бўла олмайди, чунки бундай ҳақиқатларга кўпчиликдан кўра айрим одамларгина дуч келадилар. Тажриба синовига чидаган нарса – ҳақиқат бўла олиши мумкин.
Донишмандлар дейдиларким: Ҳақиқатга кўрсатиладиган энг катта лутфу карам – унга амал қилмоқликдир. Аммо дунёда ҳеч нимагаҳақиқатчалик машаққат билан эришилмайди. Ҳақиқатни излаш, унга етиш учун ойлар, баъзан йиллар зарур бўлар. Ҳаёт шундайки, бунда ҳақиқатдан кўра хатони топиш осонроқ. Хато кўриниб туради, уни дарров пайқаймиз, ҳақиқат эса пинҳона яширинган бўлади ва уни ҳар ким ҳам топавермайди. Ҳақиқатга етишмоқликнинг энг асосий шарти – ҳақиқатни севмоқликдир. Зотан, фақат ҳақиқатгина чинакам гўзалдир, фақат угина меҳр-муҳаббатга лойиқдир. Ҳақиқатни шунчаки севиш ва гапиришнинг ўзи кифоя эмас, ҳақиқатни бирон-бир улуғ мақсадни кўзлаган ҳолда севиш ва гапириш керак бўлади. Бир одам бирор фойдали ҳақиқатни очгунича, юзларча одам омадсиз изланишлар ва аянчли янглишишлар билан ўз умрини хазон қилмоғи ҳам мумкин. Ҳақиқат излаш вақтичоғлик билан эмас, ҳаяжон ва ташвишлар билан ўтади. Аммо шунда ҳам барибир уни изламоқ лозим, акс ҳолда, ҳақиқат топмасак, уни севмасак, ҳалок бўлмоғимиз тайин. Ҳақиқатни ўргана туриб, уч мақсадни кўзда тутиш зарур: уни излаб топишимиз, топгандан сўнг, албатта, исботлашимиз, ниҳоят, ҳақиқатни изоҳлаб, исботлаётганда уни сохталикдан ажрата билмоғимиз шарт…”
Асқар бориб тушган қисм шаҳардан бир оз узоқ эди.