– dedi oyim asosiy maqsadga o‘tib. – To‘laganxo‘ja degan o‘g‘li bor emish…
– Vo! – sartarosh mashina bandiga tiqilgan bosh barmog‘ini dikkaytirib ko‘rsatdi. – Meravoy bola! Ma’lim! Maktabda ma’limlik qiladi.
– Urushga bormaganmi?
– Yo‘q, – sartarosh qitig‘imni keltirib tag‘in bo‘ynimga mashina soldi. Shilt etib burnimni tortdim. – Ma’limlarni urushga olishmagan. Ammo meravoy bola! Nima, quda bo‘lmoqchimisizlar?
– Qaydam, – dedi oyim sekin. – Taqdir qo‘shgan bo‘lsa…
– Ammo og‘iz solishgan bo‘lsa shu boladan qolmanglar. Tag-zoti ko‘rgan, buning ustiga kimsan, ma’limni kuyov qilasiz-u jon demaysizmi, singil! O‘zingiz kimning oilasi bo‘lasiz?
Oyim hammasini batafsil aytdi. Dadamni, asli qayerdan kelib chiqqanimizni…
– Yulduzinglar yulduzlaringga to‘g‘ri kepti! – dedi sartarosh mashinani puflab-puflab tozalar ekan. – Xudo xohlasa osh yer ekanmiz-da!
Qutulganimga shukur qilib, dik etib o‘rnimdan turdim.
Onam do‘ppimni boshimga kiygazib, sartaroshga pul berdi.
– Iye, qudalardan pul olsak qandoq bo‘larkin? – sartarosh pulni shimining kissasiga tiqarkan, tayinladi. – Shulardan qolmang, yaxshi odamlar.
Uyga qaytishimiz bilan bir burda zog‘orani oldim-u ko‘chaga yugurdim. Maydonchada o‘ynab yurgan Toy, Vali, jo‘raboshi – hammasi paysalga solmay «ustara haqi» olishdi. Ayniqsa jo‘raboshi o‘rta barmog‘i bilan chertganda boshim og‘ridi. Lekin chidab turdim. O‘zim olib kelgan yangilik bilan hammani qoyil qoldirmoqchi edim.
– Yaqinda biznikida to‘y bo‘ladi! – dedim maqtanib. – Opamning to‘yida rosa osh yeymiz! Keyin quda buvi menga ko‘ylak tikib beradi. «Zinger» mashinasi bor!
…Lekin to‘y bo‘lmadi. Bir oydan keyin ham, bir yildan keyin ham… Bir-ikki marta opam, «kerakmas», deb yig‘laganini, oyim, «ko‘nglingdagini ayt bo‘lmasa», deganini eshitib qoldim.
Tanish sovchilar hamon tez-tez kelib turishar edi. Bir kuni ertalab tursam, oyim yo‘q. Tushga yaqin xomushroq qaytdi. Ertasiga opam ishga ketganida, nonushta ustida dadamga qiziq gap aytdi.
– Pishmaydigan savdoga o‘xshaydi. Urug‘ida jinni bor ekan. To‘laganxo‘janing katta amakisi uch-to‘rt marta jinnixonaga tushgan ekan.
– Bo‘lmaydi! – dedi dadam keskin qo‘l siltab. – Sovchilar yana kelsa javobini berib yubor.
Bir narsani hech tushunmasdim. O‘shanda onam sovchilarning kelib chiqishi qayerdanligi-yu, avlodida yomonotliq odamlar bor-yo‘qligini, kasb-kori nima-yu, qarindoshlarida kasallar bor-yo‘qligini nima uchun bunchalik surishtirganiga hech aqlim bovar qilmasdi.
Bu savdolar, bu savollar bora-bora yodimdan chiqib ketdi. Biroq kunlardan birida g‘alati voqea bo‘ldi. Redaksiyada ishlab o‘tirsam, egnidagi kiyimidan tortib taqinchoqlarigacha juda yarashgan ko‘hlik ayol kirib keldi.
Anchagacha gapni nimadan boshlashni bilolmay uyalib o‘tirdi-o‘tirdi-da, oxiri dardini ochdi.
– Islom akam ikkalamiz bir-birimizni yaxshi ko‘ramiz. Ammo ajrashmasak bo‘lmaydi.
Xudo haqqi, bunaqa masalalarga aralashishni jinimdan yomon ko‘raman.
Ko‘hlik juvonga to‘g‘risini aytdim, o‘z hayotingizni o‘zingiz hal qiling, dedim.
Ayol bir zum yerga qarab turdi-da, iltimos qildi.
– Islom akam bilan bir gaplashib ko‘rsangiz…
«Islom akasi» kelishini xayolimga ham keltirmagan edim. Uch kundan keyin eshikdan har jihatdan mukammal yigit kirib kelib o‘zini tanishtirganida hayron qoldim. Ikkovlari bir-biriga shu qadar munosib ediki, shundoq oilaning ajrashmoqchi ekaniga achinib ketdim. Gapni nimadan boshlashni bilmay garangsib turgan edim, Islomning o‘zi muddaoga o‘tdi.
– Xotinim meni, men xotinimni sevaman. Bolamiz yo‘qligiga xafaman. Ammo choramiz ham yo‘q!
– Hozirgi zamon meditsinasi uchun shuyam problema bo‘ptimi, – dedim Islomni yupatib. – Uchrashib ko‘ringlar axir.
Islom ma’yus jilmaydi.
– O‘zim vrachman. Vrach bo‘lganim uchun xotinimning tug‘ishini xohlamayman.
Butunlay esankirab qoldim.
– Nega axir? Bir-birlaringni sevsangiz. Munosib bo‘lsangiz…
– Men vrachman, – dedi Islom yana bo‘g‘iq ovozda. – Genetikani yaxshi bilaman. Xotinimning o‘g‘il tug‘ishidan qo‘rqaman. – U yana xo‘rsindi. – Qo‘rqaman. Umuman, hammasiga o‘zim aybdorman. Nazirani sevardim. Xudbinlik qildim. Boshida aytishim kerak edi.
U nimanidir, juda muhim narsani aytishga ikkilanar edi.
– Mayli, – dedi nihoyat. – Rostki, sizga yuragimni ochdimmi, bu yog‘iniyam aytishim kerak. Mening buvam– dadamning otasi ShZ bo‘lgan.
– Nima u ShZ? – dedim daf’atan tushunolmay.
– Shezofreniya kasalligi. Ruhiy xastalikni meditsinada shunaqa deyiladi. Bu – naslga o‘tadigan dard. Ota avlodida bo‘lsa o‘g‘ilgami, nevaragami, xullas kimgadir o‘tadi.
– Qiziq ekansiz, – dedim uni yupatib. – Vrachlar vahimachiroq bo‘ladi o‘zi! O‘tmasa-chi!
– O‘tsa-chi! – Islom mahzun qiyofada boshini quyi soldi. – Men-ku mayli, Nazirada nima ayb? Ruhiy xasta bola bilan umrbod ezilib yuradimi?!
Yana allanimalar deb ko‘nglini ko‘targan bo‘ldim. Islom mahzunlik bilan jilmayib o‘tirdi-o‘tirdi-da, indamay chiqib ketdi.
…Shunda chakka o‘tgan o‘sha kecha, erta bahorda oyim bilan loy kechib, Qa’niga borganimiz, frontovik sartarosh, yana ko‘p narsalar yodimga tushdi. Onamni qo‘msash aralash sog‘inch tuyg‘usi vujudimni sirqiratib yubordi. Shu paytgacha o‘zim tushunmay yurgan ko‘p haqiqatlarni anglagandek bo‘ldim.
…Qaysi kuni metro stansiyasi oldida Gulini ko‘rib qoldim. Yonida baland bo‘yli, jingalak sochli yigit. Mo‘ylovi o‘ziga xo‘p yarashgan. U Gulining jajji sumkachasini ko‘tarib olgan. Guli uni qo‘ltiqlab kelar, yigit xushchaqchaq bo‘lsa kerak, allanimalarni gapirar, Guli xandon otib kular edi.
Uch kundan keyin Gulini ko‘chada uchratdim.
– Yaxshi bolaga o‘xshaydi, – dedim o‘sha yigitni eslab.
– Kim?
– O‘sha kungi yigit. To‘y qachon?
Guli qizardi. Ammo quvonchini yashira olmadi.
– Farhod akam yoqdimi sizga? – dedi jilmayib.
– Yoqdi, – dedim rostini aytib. – Kasbi nima?
– Oshpaz, – Guli yana jilmaydi. – Shefpovar.
– Qarindoshlaring emasmi?
Guli «yo‘q» degandek bosh chayqadi.
– Qayerlik ekan o‘zi?
Guli hayron qolib chiroyli kipriklarini pirpiratdi.
– Buning nima ahamiyati bor?
– Mabodo avlodidan o‘g‘rimi, nashavandmi chiqmaganmi? – beixtiyor og‘zimdan onamning savoli chiqib ketdi.
Guli birdan jiddiy tortdi. Qoshini chimirdi.
– Nima deganingiz bu?
– Jinni-chi? Mabodo qarindosh-urug‘larida ruhiy kasallar yo‘qmi? Surishtirib ko‘ring.
Guli ko‘zimga tikilib turdi-da, sekin-sekin orqasiga tisarila boshladi. Nariroqqa borib birdan yugurib ketdi. Chamasi meni esdan og‘ib qolgan deb o‘yladi.
ERMON BUVANING TILAGI
Agar