biri eline kalem aldı doğru yolu bulup gösterir.
İyi nizam, onlardan kalageldi; bu bir mirastır, kimin eline geçerse onu yükseltir.
Ölüden diriye kalan miras sözdür; miras kalan sözü tutmanın yüzlerce faydası vardır.
Bilgisiz, muhakkak ki kördür; ey gözsüz kör, bilgiden hisseni al!
İnsanın süsü sözdür; bu söz de çok çeşitlidir. Haydi, ey dilim! İyi sözlü insanı öv.
Buna benzer Türkçe bir atasözü vardır; işte onu söylüyorum, şöyle der:
Akıl süsü dil, dil süsü sözdür; insanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür.
İnsan sözünü dili ile söyler; sözü iyi olursa yüzü parlar.
Eğer dikkat edersen görürsün ki, dünya beyleri arasında en iyileri Türk beyleridir.
Bu Türk beyleri arasında adı meşhur ve ikbali ayan beyan olanı Tonga Alp-Er idi.
O yüksek bilgiye ve çok fazilete sahip idi; bilgili, anlayışlı ve halkın seçkini idi.
Ne seçkin ne yüksek ne yiğit adam idi; zaten âlemde ferasetli insan bu dünyaya hâkim olur.
İranlılar ona Efrasiyab derler; bu Efrasiyab akınlar salıp, ülkeler zapt etmiştir.
Dünyaya hâkim olmak ve onu idare etmek için, pek çok fazilet, akıl ve bilgi lazımdır.
İranlılar bunu kitaba geçirmişlerdir; kitap da olmasa idi onu kim tanırdı?
Cesur ve yiğit er çok yerinde söylemiş; cesur insan sıkı düğümler çözer.
Bu cihana hâkim olmak için, bin türlü fazilet gerek; yaban eşeğini alt etmek için, aslan olmak gerek.
Dünyaya hâkim olana binlerce fazilet lazımdır; o bunlar ile eli günü idare eder ve sisleri dağıtır.
O bunlar ile kılıç çalar ve düşmanın boynunu keser; memleketi ve halkını kanun yolu ile nizam altında bulundurur.
Ey âlim hâkim, maksadım söz söylemek idi; akıl ve bilgiden bahsetmek istedim.
Akıl karanlık gecede bir meşale gibidir; bilgi seni aydınlatan bir ışıktır.
İnsan akıl ile yükselir, bilgi ile büyür; bu ikisi ile insan itibar görür.
Buna inanmazsan, Nûşirevan’a bak; o akıl gözü ile dünyayı aydınlattı.
Kanunu doğruluk ile tatbik etti ve halk zenginleşti; o iyi bir devirde iyi bir nam bıraktı.
Bilgili bir insanın onun hakkında şöyle dediğini duydum: Kendisi cehennemlik iken cehennem azabından kurtuldu.
Küçük çocuğa bak, ona akıl ulaşacaktır; fakat yaşı gelmedikçe, kalemler yürümez.
Akıllı insan da yaşlanınca bunar; akıl gittiği için kalem de susar.
Eğer deli, bir adamı vurup öldürürse o deliye ölüm cezası yoktur; kısas yapılmaz.
Niçin dersen o akılsızdır; akılsız adamlar ne mükâfat görür ne de ceza.
Bütün bu hürmet ve itibar akıl içindir; akılsız adam bir avuç balçık gibidir.
Dikkat edersen şu söz çok yerinde söylenmiş: Akılsız ve bilgisiz kimse kendisini yükseltemez.
Dikkat edilirse herkes üzerine bir şey giyer; fakat akıllı ve bilgili insan hilat ile değil, aslında değerlidir.
Akıl olursa, insan olsa olsa asil insan olur; bilgi olursa insan yapsa yapsa beylik yapar.
Kimde akıl varsa, o asil insan olur; kimde bilgi varsa o beylik bulur.
İnsanoğlu kara yer üzerine elini uzattı, her şeye bilgisi ile nüfuz etti.
Akıl ile insan asil insan adını alır; bilgi ile beyler memleket işini tanzim eder.
Binlerce fazilet ve birçok alkışlanan iş akıl ile yapılmış olduğu için övülmüştür.
Aklın azını azımsama, onun faydası çoktur; bilginin azını azımsama, o insan için azizdir.
Hâkimlerin sözünü dinle, düşün ve şu dört şeyin azını az görme:
Bu dörtten biri ateş, biri düşmandır; üçüncüsü hayatın tuzağı olan hastalıktır.
Nihayet bunların biri de bilgidir. Bu dört şeyi hafife alma, bunların ehemmiyeti büyüktür.
Bunlardan her birinin faydası veya zararı çoktur; bazısı borç bazısı ise alacak gibidir.
Bilgi kimya gibidir, eşya onun etrafında toplanır; akıl onun sarayıdır içinde eşya yığılır.
Misk ve bilgi birbirine benzer; insan bunları yanında gizli tutamaz.
Miski gizlersen kokusundan belli olur; bilgiyi saklarsan, dili ayarlamasından belli olur.
Bilgi hiçbir zaman fakirliği düşmeyen bir servettir; hırsız ve dolandırıcının eli ona erişemez ve onu alamaz.
Bilgi ve akıl insan için bir köstektir; köstekli olan, yakışıksız şeylere pek gitmez.
İnsan çok sevdiği atını köstekli tutar; lüzumlu atını muhafaza altına alır.
Köstekli olan kaçamaz, istenilen kadar yürür; bukağılı olan uzaklaşamaz istenilen yere kadar gider.
Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur; bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
Bilgisiz adamın düşmanı, kendi bildiği ve yaptığıdır; başka düşmanı olmasa bile, bu ikisinin gailesi kâfidir.
Buna benzer Türkçe bir atasözü vardır; sen bunu oku gönlünde ve aklında tut.
Akıllı insan için akıl kâfi bir eştir; bilgisiz insan için hakaret tam bir addır.
Bilgili insan için onun bilgisi kâfi bir yiyecek ve giyecektir; bilgisizin hareketi onun kötü arkadaşıdır.
Ey akıllı iyi yiğit, öfkeyi kendinden uzaklaştır; ey bilgili bey yiğit, hiddetlenme, iyi ad kazan.
Öfke ve gazap ile işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü heder edersin.
Öfke ile kalkan pişmanlıkla oturur; insan hiddetlenince yanılır.
İnsan sakin ve mülayim tabiatlı olmalıdır; güneş ve ayın doğması için beye itidal lazımdır.
Hem yumuşak huylu, hem tatlı dilli, hem akıllı, hem bilgili olmak gerektir.
İnsanları iyi seçebilmek için akıllı olmak ve işini iyi yapabilmek için de bilgili olmak lazımdır.
İnsan işe yarayana yaramayanı iyice dikkat ederek, gerekli ve gereksizi hakkıyla sorup soruşturarak.
Ayırt eder, eler, seçebilir ve her işte gözünü keskin tutarsa, neticede işler sağlam olur ve olgunlaşır; bilgili insanlar yemeği pişmiş olarak yerler.
Böyle bir insan dileğine erer ve her iki dünyada işi yola girer.
Hiddet ve öfke insan için fenadır; bu ikisinin yüzünden vücut daima eziyet çeker.
Dinle, hâkim âlim buna benzeterek ne der; bu söze göre hareket et, ey bahtiyar insan.
Hiddetlenirse, insan bilgisizce hareket eder; eğer öfkelenirse, öfke onu akılsıza çevirir.
Hiddetlenmek insan için fenadır, bilgiyi götürür; hiddetlenince, yumuşak huylu insan da kabalık yapar.
Dinle, bilgili adam ne der: Bilgili sözü, gerçekten, sevgili can gibidir.
Bak şu birkaç şey insan için kötüdür; insan bunları bilirse, kendisini korumuş olur.
Bunlardan