Hüseyn Abdul

Amanhor - Kumukca


Скачать книгу

salamat, erinçek, iş süymes Şahap degen birev bolğan. Yigirma beş yaşına yetişgençe oram gıdırıp, el gezep, tilençilik yürütgen. Günleni bir gününde Şahap üyünde olturup, börkün de aldına salıp oylaşğan: “Gaçan bir gün bolğunça bu tilençilik bulan yaşap turayım? Butum-golum sav, çarhım salamat, başımda hagılım, kimden kem ulanman. Ayıpdır meni yimik ulanğa el gezep, sadağa cıyıp yaşamağa, men özüme bir başğa kasbu tabayım”. Ol oylaşıp uruçulugnu saylay.

      Şaharnı içinde Şahap tanımayğan abzar da yog, üy de yog. Tilençi Şahapnı barı da tanıylar; abzarlardağı itler de tanıp galğan, Şahapğa haplamay bolğan. Geçe Şahap urlap av etme çığa.

      Birevnü aranına girip, goylarını arasından bek semizin tuta da, özünü üyüne süyrey. Geltirip abzarına da, götermeni tübüne baylay. Birdağı çığıp getip, gatınnı tavug uyasından eki tavugnu va bir horaznı alıp gete. Üyüne gelip, bir tavugnu da soyup, galğan horaz bulan tavugnu aranğa salıp begetip toktay.

      Soyulğan tavugnu gazanğa salıp bişire. Tavug bişgen song oylay: “Tavug et bulan eki şişa çağır busa yaman da bolmas edi”.

      Şaharnı içinde Atay degen bavçu bola. Onu podvalında boçkeler bulan saglanıp çağır heç kemimey. Şahap yorta Ataylağa. Podvalından bir boçkeni dögeretip abzarğa çığara. Boçke götermege avur; göterme bolmay, oram bulan dögerete turup üyüne yetişdire.

      Boçkeni açıp, kacinni tolturup çağır da alıp, tastumal da yayıp, gündüz tilenip cıyğan ekmek gesekleni va bişgen tavuk da bulan piyalalap içilegen çağırgı Şahapnı bek hoşuna geltire.

      Şahapnı gözleri humar tarta, özü etgen işden özü kep alıp, şatlana va öz-özüne söylene: “Yaşasın Şahap, butugolu sav, çarhı, canı salamat, esi başında, tilençilik neger tarıg. Muna bir geçeni içinde abzarımda goyum, aranımda tavug-horazım, üyümde de bir boçke çağırım. Art artından üç-dört geç bu zatnı yurütsem abzarımda goy… goylarım, ar-ranım… da üyümde boçönka– tavuglarım. Ondan song el gezep, elden elni gıdırıp, asıl tuhumdan garap, yahşı atadan, anadan tuvğan, halal, cücek yimik bir gız da alıp, honşu-avulumnu da çakırıp, mende, yatarman üyümnü töründe uzatılıp… canğa dağı ne gerek?!

      – Canday da bolup, tizimni basıp olturup, birbiribizden süyünüp, Allah buyursa, yaşarbız. Aradan bir yıl getip ap ag süt yimik bir ulanıbız da bolur, “vangvang” dep beşik çaykarman, yılağanda, meni golum talğanda anası çaykar”,dep söylene-söylene Şahap esirip uhuğa batıp gala Tavug tüşünde tari degenley, Şahap tüş gere: üyünü töründe beşik, beşikni içide yaş, gelin de beşikni çaygay: Şahap uhlay. Tanggata, uyanmay.

      Goynu yessi turup garasa goylanı biri yog. İzlep aylana, honşularına barıp sorav ete turup, eki tavuğum bulan horazım yog bolğan degen bir hassi gatınğa garşı bola. Atay da boçönkanı hızın alıp bara turup, goy yessige de, tavugları urlanğanğa da yoluğup ayta:

      – “Bu geçe meni de bir boçönka çağırımnı eltgen dögerete turup, hızın alıp baraman. Yürügüz meni bulan, urlanğan zatlar barı da bir yerden çığıp galmağa da yaray”, dep bulanı da alıp gete. Hız tuvra Şahapnı abzarına alıp bara. Abzarğa gireler. Goynu yessi göterme tüpde baylanıp goyun göre, arannı içinden“kukareku” dep horaznı avazı da eşitile. Gatın girip garay eki tavuğunu biri yok.

      – “Aman burnungdan gelgir, Şahap, bir tavuğumnu aşağansan”,– dep gargay tavugnu yessi. Üyge girip garaylar: boçke bulan çağır, Şahap uhlay. Atay Şahapnı beline garap tepgen. Şahap eser-meser bolup uyanıp gözün açsa, üstünde üç de malnı yessileri ere turğan. Şahap ne etecegin bilmey, böttöben tüşüp cabarda soyrala.

      Oğar yanaşmağa, oğar söylemege Atay dağı yol, dağı söz tanglamağa bolmağanda, tez barıp eşikni toğanağın alıp, Şahapnı yavrununa urğan. Şahap tez es tapğan, atılıp turup, cazadan gutulmag uçun sıpğırılıp üyden çığıp gaçğan. Tek ol köp ari çıgğınça, urlanğan malnı yessi onu gağıp tuta va abzarğa süyrey. Birazdan beti-başı da garalıp, Şahap halsız bolup abzarnı bir müyüşünde taşlana. Urlanğan mallanı yessileri Şahapnı dağı turmas halına salıp, har kim öz zatın da alıp, çığıp geteler.

      Azbarda, dögeregen yerinde Şahap, geçe içgenleri güç berip, öz-özüne sandıraglay: “Uruçulug da kasbu tügül eken. Geçe süyündürüp, gündüz tüyündüre. Bu kasbudan umut uzmek yahşı. Artda da Şahap haran balahğa ayag üstge tura, üyüne gire, ham-hum etme heç zat da tapmay. Gazanda geçegi tavukdan yuğu da galmağan.

      Şahap aç gursag küyde uzag yol yürüp bolağanlardantügül.

      Baş avruvu bir yansıllı bolğan song artğan inbaşına hurcunun da, alğan kolğa uçun itler çaynağan tayağın da, çıkğan oramğa.

      Şaharnı barı da adamları eşitgen Şahap etgen uruçuluknu, kaysı abzarğa barsa da, buğar boş kaytmağa tüşgen. Şahar ahlüler uruçu Şahapnı abzarlarından guvalap çığara bolğanlar.

      Şahap ahşam hurcununda üç gesek etmek de bulan üyüne kaytğan. “Şaharnı içinde yürümege betim kalmadı. Meni yimik butu-kolu sav, oyu salamat adamğa bu kasbu da yaraşmay eken, men onu bildim” dep oylay va özünü pikrusun uzatıp: “Bizin ata-babalarıbızdan galğan sözler gertiken. Ullular aytıp men eşitgenmen: şu karşıdağı tavnu lap başında Murad Babay degen bir kart tamaza bar. Har kim yüreğindegi muradı bulan şo Babaynı üstüne barsa, Murad Babay barğan adamnı muradın bitdirip yibere dey. Bu geçe men parahatlanayım, tang bulan turup şo tavğa örlenermen”.

      Şahap erten tez turğan. Muradına yetmek uçun biyik tavğa bağıp ongarılğan. Hıylı mezgil getgen song, munu başında bir tamaşa hıyallar oynağan: “Ya, men çi Murad Babaynı üstüne baraman. Ondan ne tileyim eken?” Onu oyu bu yerde bölüne va artı bulan ağa: “Abzarımnı yartısı tolup semiz koylar, yartısında tuvar, üyümde de halal süt emgen kız, beşigi, beşiginde “ingı- inga” dep yılayğan ulan. Vassalam”.

      Şahapnı oylarını tağımların tavnu betinde haparsızdan çığıp gelegen börü üze. Börü soray: “Adam yoldaş, hayır bolsun. Allah buyursa, Yolung gaysılaydır?”

      Adam, yani Şahap: “Şo tavnu töbesine çığaman, Murad Babayğa baraman, Babayğa özümnü muradımnı tile-me”.

      Adam yoldaş, dey börü,

      – Meni bir muradım bar, yangı kozlağanman, inimde balalarım, olanı taşlap getmege bolmayman. Bu kıyınlı halımnı aytıp meni muradımnı da bildir dağı. Kursağım tok, gözüm aç, günden-gün azaman. Mağa da bir sebep sorap gel dağı.

      Şahap razi de bolup, yolğa tüşe. Yol uzak. Şahap arıptalıp bir terekni tübünde oltura, yal ala. Tübünde Şahap olturğan terekni bir butağı kurup kalğan, onu yaprakları sarğayğan.

      Amalsız Terek ömüründe özünü tübüne gelip olturğan birinçi insannı görgende soray: “İnsan yuvuğum, Allah buyursa, kaysılaydır yolung?” Şahap özünü saparını muradın bildire va amalsız terekden muradın soray. Terek ayta: “Bir butağım kurup bitgen, kalğanları da kurumağa tura. Yapraklarım yangıdan yaşnap, butaklarım ösegen küy gerek edi. Ne bola meni muradımnı da Murad Babayğa yetişdirseng”.

      Şahap amalsız terekge söz de berip gete. Barağan yol üstünde tav aradan ağağan bulğançık özenge karşılaşa. Şahap suv yağada olturup, hurcunundan katğan etmeklerin çığarıp suvğa mandıra va aşay. Bu arada bir balık suvdan başın çığarıp, Şahapğa garay. Şahap yahşı es etip karasa, balıknı bir gözü sokur.

      Balık da, terekni yimik, Şahapdan muradın Murad Babayğa yetişdirip, sebebin soramaknı tiley.

      “Bir