dişi hayvana denärdi [3,101].
Manda “буйвол” [GRRS, 454]. İri buynuzlu hayvannarın sırasında manda “буйвол, буйволица” da var. Mandanın yavrusuna kotak deerlär [GRRS, 415]. Gagauzların arasında artık mandacılık zanaatı yok oldu. Bu sıırın adı türkçedä manda, azerbaycancada camış, kazahçada eneke, türkmencedä gavmiş, uygurcada höküz, kotaz gibi kullanılêr.
Koyun “овца”. Koyunculuk zanaatı çok eskidän bu günnerä geler. Herbir gagauz aulunda, az olsa da, bu ufak buynuzlu hayvannar bulunêr. Azerb., türkm. goyun tür. koyun, tat. kuy, alt. kırg., kaz. koy, özb. kuy, uyg. goy, goyin, karaç.-balk. ana koy, yakut. хой. Eski türk yazılarında koyun qoy\\qojїn\\qojun olarak yazılmıştır, goyçı termini sä “çoban” demektir [DTS,453]. Üç yıllık koyuna gagauz dilindä şişek deerlär. Bu fonetik formaya biz bir sıra türk dillerindä rasgeldik: azerb. Şişäk “двухлетняя овца”, tur. şişek, özb. şişäk “овца от одного до двух лет”. Eski osmannıсada şişik “двухлетний баран, начинающий жиреть”. Bitki maanaya bakarak fikirleşeriz, ani şişek “şişmää” lafı şindi kullanan besli lafının sinonimidir, taa doorusu, taulanmaa, tuyannamaa, semizlenmää annayışına geler. 7-8 yıllık koyun bobana adlanêr. Koyunnarı çaararkan tprü-tprü deyeräk çaarêrlar.
Koç “баран”. Koyunun erkeenä gagauz dilindä koç deerlär. Başka türk dillerindä bu söz bu formalarda rasgeliner: tür., koç, azerb. goç, tat. kuçkar, kaz. koşkor, uyr. goçgar, karaç.-balk. koy. DTS – dä bu söz goçgar “баран” gibi nışannanmış [DTS, 451]. Gagauzlarda her aylenin bir ayırı kurbannık günü olêr. Kurban yortusunda bir yıllık körpa koç kesiler, fırında bulgurlan birerdä pişiriler, da ev-ev üleştiriler. M. Guboglo gagauz dilindä koçların başka adlarını da verer: buruk (azerb. buruq, nog. Burik), azman//hazman (kaz. azban, kirg. Azma), erkek (kirg. İrik), [2, 232]. İnsannar arasında yapaasız incä koyun cıba adlanêr. Yufka, zabun koyuna yada kuzuya hışık\\ışık deerlär.
Kuzu “ягнёнок”. Yukarda aaraştırdıımız ufak buynuzlu hayvannarın yavrusuna kuzu deerlär. Bu söz kaz. kozı, azerb., türkm. guzu, tür. kuzu, üzb. kuzi, uyg. goza, karaç. balk. kyozu “ягнёнок”, tatarcada sa bu söz “козлёнок” maanasında kullanılêr. Eski türk yazılarında gozı gibi yazılmıştır [MK, III, 224]. Bir sıra türk dillerindä bir yıllık, altı aylık erkek kuzuya toklu Başka türk dillerindä dä bu laf var: azerb. toylu, tur. toklu, kaz. tokti, “ягнёнок, которому более шести месяцев”, türkm. toklı, k.-kalp toklu//tokti «годовалый ягнёнок».
Eski türk yazılarında “altı aylık kuzu” maanasında toglı sözü var [DTS, 570]. Toklu sözü gagauz dilindä 1-2 yıllık koyuna deerlär. Toklu sözünün etimologiyasını aaramak için Eski türk sözlüündä olan -tog morfemasının manaalarını aaraştırdık: tog “услада, утешенье”; togım “скот, предназначенный на убой” [DTS, 576-577]. Kuzuları çaararkan «çugu-çugu» sesi çıkardêrlar.
Keçi “коза”. Gagauzlar çorbacılıında son vakıtlar keçicilik zanaatı enilendi. M. Kaşgarlının sözlüündä laf keçi formasında kullanılêr, ama tat., kırg., özb., karaç.-balk., kr.-tat. eçki, kaz. eşki, uyg. üçka. Düşünerim, ani eçki variantı var nasıl metateza olayından yaransın: keçi-eçki. Gagauz dilindä, taa merkez dialekttä siirek kullanılan romıncadan alınmış ţap sözü da var.
Tekä “козел”. Gagauz dilindä keçinin erkeenä tekä deerlär. Kaz., türkm., kirg., tür., karaç.-balk., karaim., kumık. teke, özb. taka, uyg. tekä “козел”; tat., başk. tеka, çuv. taka “баран” maanasında kullanılêr. Azerbaycan dilindä bu hayvana erkäk keçi dä deerlär. M. Kaşgarlının sözlüündä hem tekä, hem dä erkäç forması bulunêr [MK,III,228,I,95]. Bu iki ufak buynuzlu hayvanın yavrusuna olak deerlär. Ufak buynuzlu malı otladan adama çoban deerlär.
İri hem ufak buynuzlu malların durduu yerä gagauzlar ahır deerlär.
Gagauz dilindä beygircilik terminneri eski bir zamandan geler. Beygir adları yaşına görä, renginä görä diişer. Bu adları M. Guboglunun geniş aaraştırmasında (at, beygir, al, haygır, baytal, kısırak, kuliş, kuli, tay, elik tay, kereci, kerenci) var nasıl bulasınız [2, 222]. Biz bu yazıda salt birkaç beygir adını aaraştıracez. Annaşıldıı gibi, zamadaş gagauz dilindä beygir (valkaneş dialektindä biygir) sözü sık-sık kullanılêr. Beygir sözü kullanılêr ancak Türkiye türkçesindä hem gagauz dilindä. Laf fars kökennidir. Gagauz dilinä gelmesi dä türkçenin yardımınnan olmuş.
At «конь». Eski anıt taşlarında, bütün türk dillerindä at termini fonetik variantında var (yannaştır: özb. ot, çuv. ut). Zamandaş gagauz dilindä at sözü kullanılmêêr. At sözünä ancak folklor materiallarında rasgeleriz. Ama at sözünün izleri atlı “всадник” adlıında kendini gösterer. Ama at sözü gagauz dilindä mutlak olmuş, dedelerimizin göçmen oldukları zamannar mutlak kullanılmıştır. Ona görä dä atlı termini şindi da gagauz dilindä sık-sık kullanılêr. Gagauzların dedeleri Balkannarda erleştiktän sora onnar türk dilinin yardımınnan fars sözü olan beygir sözünü almışlar. Gagauz dilindä bölä bir arhaizma da var: yürük “yarış için beygir”. Bölä beygirlär ancak zengin gagauzlarda olardı.
Lääzım nışannayalım, ani taa ileri gagauzlarda beygir ancak ük taşımaa hem taa başka işlerä deyni bir hayvandı. Yarışlar için sä atlar kullanılardı. Sovet vakıdında gagauzlarda at may yoktu, vardı beygir, ama son yıllarda at sözü ta aktiv kullanılêr, atçılık zanaatı da gelişer (“At-prolin” adlı at ferması).
Kuli «жеребёнок». Gagauz dilindä kuliş variantı da var. İkisinin dä maanası bir yıllık beygir. Türkçedä kulun “at yavrusu, eşek yavrusu” sözü kullanılêr [BTS, 687]. Tay sözü dä gagauz dilindä “bir yıllık beygir” maanasında kullanılêr. Kuli dä, tay da fonetik variantlarda bir sıra türk dillerindä var.
Alaşa “конь”. Alaşa termini çok interesli bir termindir. Bu söz da artık arhaizmadır. M. Guboglo bu termini al gibi verer (bak yukarı). Gagauz dili aaraştırmacısı Dr. G. Gaydarcı bu adı alaşa olarak verer. Çuvaş (laşa) hem türkmen (alaşa) dillerindä dä «жеребец» annayışında kullanılêr. Bildiimiz gibi, rus dilindä olan лошадь sözü dä bu sözdän yaranmış [ФЭСРЯ]
Beygir adlarının çokluu gösterer, ani beygir adlarının çoyu türk kökennidir, bunnarlan yanısıra, anêêrız, ani atçılıın pek eski bir geçmişi var.
Domuz “свинья”. Bildiimiz gibi, gagauzların idikleri yaanıların