Kasım Tinistanov

Akademi Geceleri


Скачать книгу

hedefimiz doğunun âlimlerini yok etmek değil, kolay yolla edebiyatımızı ve kültürümüzü kurmaktır. Latin alfabesini aldık diye Latin veya Fransız olacağımız anlamına gelmiyor, amacımız soldan sağa doğru yazıp, kültürlü milletlerin taklidini yapmak değil, bizim amacımız, basit ve kolay yolla milli edebiyatımızı ve yüce kültürümüzü toparlayıp o şekilde onların tekniklerini kullanarak gelişebilmektir.”

      1926 yılının sonunda Kırgızistan’da yeni alfabe komisyonu kurulur ve kurulun başkanı Kırgızistan Merkez İcra Kurulu Başkanı Abdıkadır Orozbekov ve başkan yardımcısı Kasım Tınıstanov seçilir. Kasım Tınıstanov “Bakü şehrinde yapılacak Türkoloji kongresi ve onun ekibi” adlı makale yazıp onu “Erkin Too” gazetesinin 1926 yılı 8 Nisan’daki 15.sayısında yayınlar.1926 yılında Bakü’de yapılan Türkoloji kongresinde Tınıstanov kendi oluşturduğu Latin alfabesinin sunumunu yapar. Sovyetler Birliği de Türk milletleri birbirinin edebiyatını okuyup birbirinin medeniyetinden örnek alarak, dilleri de daha yakınlaşması için kullanılmaya başlayacak Latin alfabesi bütün Türk halklarında aynı şekilde kullanılmalı demiştir.

      1926 yılında Kırgız halkında hiçbir edebî ve siyasi dernek yoktu. Kırgız ilkokullarında ders veren öğretmenlerin pedagojik derneğe ve Kırgız şair-yazarların da edebî derneğe ihtiyaçları vardı. Böyle dernekleri kurmak için ülkenin ekonomisi yeterli değildi. Kasım Tınıstanov ve Törökul Aytmatov Kırgız zenginlerinden para toplayıp, toplanan parayla da edebî-pedagojik dernek kuralım diyerek girişimde bulunur. Kendileri de 10 som (o zamanlardaki 10 Som şu anki bir koyunun ücretiydi) çıkararak başkalarına da siz de bizim gibi 10 Som verin diye 110 kişiyi “Erkin Too” gazetesinin yardımıyla topladı. Hazırlanan ilana Törökul Aytmatov, Kasım Tınıstanov, Akmat Bayışev, ve Turusbekov adlı eski öğretmen imzalarını atarlar. Bu ilan “Erkin Too” gazetesinin 1926 yılı 7 Nisan 113. sayısında “Basınımızı İlerletelim!” adıyla yayımlanır.

      Bu meydan okumayı ilk olarak o dönemdeki Kırgızistan Sovyet Birliğinin başkanı Nurkul Kulnazarov kabul ederek on somu verir, “Erkin Too’nun” 12 Nisan’daki 115.sayısında yoldaşlarından 29 kişiyi çağırır. “Erkin Too” gazetesinin 1926 yılı 14 Nisan’daki 16.sayısında Karaç Oğlu, Mayrık Oğlu, Tülökabıl Oğlu ve Kalpak Oğlu meydan okumayı kabul edip, onlar da kendi arkadaşlarından 30 kişiyi çağırır. Böylece herkes arkadaşlarını çağıra çağıra 1926-1927 yıllarında halktan çok miktarda para toplanıp, o parayla 1928 yılında mayıs ayında “Yeni Medeniyet Yolunda” adlı derneğin birinci sayısı yayımlanır. Derneğin sorumlu editörü Kasım Tınıstanov, yayın kurulunun üyeleri Tokçoro Coldoşev ve Bayalı İsakeyev olur. Derneğin birinci sayısına yazdığı ilk makalede Tınıstanov: “Bizim kültürümüz yeni kültür olacak. Bunun yeniliği şu ki, halkın taleplerine dayanacak. Bizim kültürümüz gelecekteki tüm insanoğlunun kültürü olacaktır. Biz eskiden kalan medeniyetin tamamını alıp atmayacağız, onu taleplerimize göre işleyip, işe yaramayanları bırakacağız. Diğer bir deyişle medeniyet yolunda farklılık yaratacağız.

      Yaşasın halkın yeni kültürü! Yaşasın, kültür dünyasındaki değişimler! Kültürümüzü kurmak için hepimiz çalışalım!”

      1926 yılına kadar Frunze şehrinde hiçbir müze yoktu. Kasım Tınıstanov “Erkin Too’nun” 1926 yılı 27 Temmuz’daki 115.sayısında “Sayın Arkadaşlar” adlı konuda makale yazıp halka, halk arasındaki aklı başında olan insanlara hitap ederek onların müze kurmak için lazım olan eşyaları toparlamakta ellerinden geldiği kadar yardımcı olmalarını rica eder.

      1928 yılının 23 Mayıs’ında Kırgız halkının eğitim komiserliğinin Eğitim Merkez Kurulunun ve “Yeni Elif-be” merkez komisyonunun bakanlığının ortak toplantısı olup, toplantıya hükümet üyeleri ve medeniyet işçileri katılır. Toplantıda yabancı dillerden gelen kelimelerin Kırgız Diline gösterdiği etkiler hakkında Kasım Tınıstanov’un bildirisi dinlenir. Bildiri “Kızıl Kırgızistan” gazetesinin 1928 yılında, 27. Mayıs’taki 60.sayısında yayımlanmıştır.

      Kasım Tınıstanov her mevsim zamanın talebine layık Kırgız yazımının doğru yönde gelişmesini etkileyen, Kırgız edebî dilinin gelişmesine doğru ve geniş yol gösteren bilge kişiydi. 1934 yılının mayıs ayında Frunze şehrindeki yüksek ve ortaokulların öğretmenlerinin ve ilmi araştırmacıların danışma toplantısı yapılıp, ona Kırgızistan bölgesel komisyonunun bakanları ve hükümet üyeleri katılır. O toplantıda Kırgız edebî dilinin yazımının projesi hakkında Kasım Tınıstanov’un bildirisi dinlendi. Danışma Tınıstanov’un bildirisini tümüyle beğenip, Kırgız edebî dilinin yeni yazımının onun teklif ettiği projeyi onayladı. O zaman onaylanan Kırgız yazımının prensibi temelinde şu an da bizim edebî dilimizde de kullanılmaya devam etmektedir.

      Tınıstanov o bildirisinde Kırgızların edebî dili hangi kaynaklardan dolayı zenginleşmekte olduğunu, Kırgız dilinde ne kadar lehçe olduğunu, Kırgız edebî dilinin hangi lehçe üzerinde kurulduğunu ve Kırgız edebî dili bundan sonra nasıl bir yönde gelişmesi gerektiğini açıkça belirtmiştir.

      1933 yılında Kasım Kırgız Türkçesinin terminoloji sözlüğünü oluşturup, o sözlük onun başlık sözüyle hemen o sene basılıyor. Bu Kırgız dilinde yayımlanan ilk sözlüktü. 1933-34 yıllarında Kırgız leksikasında ki (sözlük bilim )kök kelimeleri kolayca toplayabilmek için Tınıstanov kendince ilmî bir masa icat eder. Tınıstanov’un o tablosu hakkında Kırgız halk eğitimi komisyonunun başkan yardımcısı Panov kendisinin “Kırgızistan’ın kültürel gelişmeleri için Kasım’ın tablosu çok değerli bir katkıdır” isimli makalesinde şöyle der: “Tabloyu herkes kullanabilir. Halk eğitimi komisyonu bu tabloyu icat ettiği için Kasım’a teşekkür eder, yaptığı işinde Bolşevik tekniğinden faydalandığı için ona ödül vermeye karar kıldı”.

      1935 yılında K.Tınıstanov Manas Destanı’nı Rus diline aktarma konusunu açıp, o sene “Manas’ı” Rus diline aktarma konusu üzerine ülkede büyük bir danışma kurulu yapılır. Manas Destanı’nın Kırgız halkı için önemi hakkında asıl bildiri sahibi K.Tınıstanov ve ek bildiri sahibi Muhtar Avezov, Manas Destanı’nı Rus diline aktarmanın asıl prensibi hakkında bildiriyi Profesör E.D.Polivanov yapar. Manas Destanı işte ancak bu danışma kurulundan sonra Rus diline aktarılmaya başlar.

      Kırgızistan’da 1933 yılına kadar Kırgız dilinin gramerinin yazılmış olan sabit okul kitabı (sadece Kırgızistan’da değil, tüm Sovyetler Birliğinde) yoktu. 1933 yılında dil hakkında tüm ülkelerde uzun yıllar değiştirilmeden okutulacak sabit okul kitaplarını hazırlamak için Merkez Kurulunun Orta Asya Merkez komisyonunun kararları alındı. Kırgızistan bölgesel komisyonunun kararı üzerinde Kırgız Türkçesinde ilkokul 1 ve 2.sınıfları için sabit okul kitaplarını yazmak işi Askar İdirisov, 3. ve 4.sınıflar için okul kitaplarını yazmak işine Taşım Bayciyev ile Ziyaş Bektenov, ortaokulların 5-6. sınıfları için Kırgız dilinin morfolojisini ve 7-8. sınıfları için Kırgız dilinin sözdizimini yazmak işine ise Kasım Tınıstanov görevlendirilir. Askar İdirisov’un 1-2.sınıflara, Taşım Bayciyev ile Ziyaş Bektenov’un 3-4. sınıflar için hazırladığı okul kitapları 1933 yılında basılır.

      1934-35 eğitim ve öğretim yılında Taşım Bayciyev Celal-Abad şehrinde çalışıyordu ve bu yüzden de yazarların okul kitaplarını üçüncü defa basına Bektenov hazırlıyordu. Onun editörü Kasım yazıları kontrol ettikten sonra “Kitabı iyi işlemişsin, şimdi gerçekten ders kitabı olmuş” der. Ondan sonra Tınıstanov sürekli Bektenov’la çalışarak onu çırağı yapar.

      Tınıstanov’un 5.sınıflar için yazdığı morfolojisi 1934 yılında, 6-7. sınıflara yazdığı sözdizimi 1936 yılında yayınlandı.