hal qilinishi kerak bo‘lgan muammolar murakkablashishi bilan aloqa kanali orqali axborot oqimi kuchayadi. Tizimning ma’lum darajada murakkabligidan boshlab, markaziy boshqaruvchining imkoniyatlari yetarli bo‘lmasligi mumkin. Bu esa tizimga ko‘p kanalli markazlashgan ko‘p kanalli texnologiyalarni qo‘llashga olib keladi.
2.4- rasm.Markazlashgan avtomatik boshqarish tizimining blok sxemasi
2.5 – rasm. Bir kanalli tizimning funksional sxemasi: SNQ- signal berish, nazorat qurilmasi, TQ- topshiriq (zadaniya) berovchi qurilma, MP- markaziy pult, IQ» – ikkilamchi o‘zgartirgich, MB- masofadan boshqarish, MKB- mantiqiy komandali boshqarish, LR- local rostlagich, BQ- boshqarish qurilmasi, BM- boshqarish mexanizmi, TBO- texnologik boshqarish obyekti, D- datchik.
Markazlashtirilgan ko‘p kanal tizimi
Ko‘p kanalli ABTda markaz to‘g‘ridan-to‘g‘ri ABT ishlashiga ta’sir qiluvchi ko‘plab texnologik zanjirlarning fikr-mulohazalarini nazorat qiladi. Kanal boshqaruvchisi ma’lumotni ko‘p qatorlarga ajratadi. Kanal kaliti ma’lumotni bir qatorga «hatlash» uchun ishlatiladi.
Ma’lumotni uzatish uchun ko‘plab kanallar mavjud bo‘lganda, natijada ko‘plab fizik ulanishlar mavjud. Biroq, simli liniyalar kabi ulanishlar soni bo‘yicha cheklovlar mavjud. Aloqa vositalariga texnik cheklovlar va kanallar soni bo‘yicha iqtisodiy cheklovlar mavjud.
Shuning uchun kanallarni multiplekslash qo‘llaniladi (vaqt yoki chastota bo‘yicha). Ko‘p kanalli ABT da ikkita ma’lumot oqimini ajratish mumkin: obyektdan va obyektga. Markaziy protsessor (CPU) butun tizimning markazidir. Biz protsessor to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qiladi, yoki obyektga ta’sir qiladigan impulslar ishiga halaqit beradi deb taxmin qilinadi.
Markazlashtirilgan ko‘p kanalli avtomatlashtirilgan tizimga quyidagini misol qilish mumkin:
rasm.Markazlashtirilgan ko‘p kanalli avtomatlashtirilgan tizim
Keltirilgan blok sxemada ko‘p kanalli makazlashgan boshqarish tizimi ifodalangan. Boshqarish bloki sifatida kompyuter foydalanilgan.
2.2.2. Taqsimlangan boshqarish tizimlari
Zamonaviy boshqarish tizimlarini asosiy qismlarini taqsimlangan boshqarish tizimlari tashkil etadi. Taqsimlangan boshqarish tizimlarida boshqarish obyektidagi boshqarish nuqtalari (boshqarish parametrlari) xarakteriga qarab taqsimlanib, turli boshqarish kontrollerlariga bog‘laniladi. Kontrollerlar yuqori boshqarish blokidan olingan «topshiriq» asosida o‘ziga bog‘langan texnologik parametrlarni nazorat qiladi va boshqaradi. Taqsimlangan boshqarish tizimiga quyidagi blok sxemani misol qilish mumkin:
1. Avtomatlashtirilgan tizimlar qanday bo‘limlardan iborat bo‘ladi?
2. Chiziqli boshqarish tizimlari qayerlarda qo‘llaniladi?
3. Lokal boshqarish tizimlari nima?
4. Markazlashgan boshqarish tizimlari nima?
5. Taqsimlangan tizimlarni tushuntiring.
6. Obyekt deganda nima tushuniladi?
2.3. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari
TJ ABT ning maqsad va vazifalari:
Tizim faoliyatining aniq maqsadlarini aniqlash jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini loyihalashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Quyidagi maqsadlarni shakllantirish mumkin:
– yoqilg‘i, xomashyo, materiallarni tejash;
– TBO xavfsizligini ta’minlash;
– ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini oshirish;
– ishlab chiqarish mehnati narxini pasaytirish;
– uskunaning optimal yuklanishiga erishish;
– TBO ish rejimlarini optimallashtirish.
TJ ABT funksiyalari ma’lum bir boshqaruv maqsadiga erishishga qaratilgan tizim harakatlarining to‘plamidir. Tizim harakatlari majmui deganda tizim qismlari tomonidan bajariladigan operatsiyalar va harakatlar ketma-ketligi tushuniladi.
TJ ABT funksiyalari quyidagi sinflarga bo‘linadi:
– menejer;
– informatsion;
– yordamchi.
Nazorat funksiyasining natijasi nazorat harakatlarini ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Nazorat harakatlarini ishlab chiqish – mavjud ma’lumotlarga asoslanib, ulardan eng oqilonasini tanlashdir.
Amalga oshirish ishlab chiqilgan nazorat harakatlarini amalga oshirish bo‘yicha harakatlardan iborat. TJ ABT dagi «ishlab chiqish» va «amalga oshirish» tushunchalarining farqi ularni amalga oshiradigan sub’ektlarning (elektron kompyuter yoki operator) ajralishi bilan bog‘liq.
TJ ABT boshqaruvining asosiy funksiyalari:
– individual texnologik parametrlarni tartibga solish;
– texnologik operatsiyalar yoki agregatlarni bir davrli mantiqiy nazorat qilish;
– uskunalar guruhini dasturiy mantiqiy nazorat qilish;
– barqaror yoki vaqtinchalik texnologik rejimlarni yoki TJ ning alohida bosqichlarini optimal boshqarish;
– umuman obyektni moslashuvchan boshqarish.
Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining axborot funksiyasining mazmuni ABO holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va tezkor xodimlarga taqdim etish yoki ushbu ma’lumotlarni keyingi qayta ishlash uchun uzatishdir. Asosiy axborot funksiyalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– texnologik parametrlarni markazlashtirilgan nazorat qilish va o‘lchash;
– jarayon parametrlarini (texnik va iqtisodiy ko‘rsatkichlar, ichki o‘zgaruvchilar va boshqalar) bilvosita o‘lchash (hisoblash);
– operativ xodimlarga ma’lumotlarni shakllantirish va berish;
– tegishli boshqaruv tizimlariga axborot tayyorlash va uzatish;
– ABO va uning jihozlari holatining umumlashtirilgan bahosi va prognozi.
Axborot va nazorat funksiyalari asosiy bo‘lib, ular ma’lum bir iste’molchiga (TOU, operatsion xodimlar, tegishli avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va boshqalar) qaratilgan.
Avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlarining yordamchi funksiyalari tizim ichidagi vazifalarni hal qilishni ta’minlaydi va tizimdan tashqarida iste’molchiga ega emas. Ular texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimining texnik vositalari (AVT) majmuasining ishlashini ta’minlaydi.
TJ ABT tasnifi:
– markazlashtirilgan;
– taqsimlangan.
Nazorat savollari
1. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishdan maqsad nima?
2. TJ ABT funksiyalari qanday sinflarga bo‘linadi?
3. TJ ABT boshqaruvining asosiy funksiyalari nimalardan iborat?
4. TJ ABT axborot funksiyalari nimalarni o‘z ichiga oladi?
2.4. Markazlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlari
Markazlashtirilgan texnologik boshqaruv tizimlarida markaziy boshqaruv postining kompyuter xonasida bitta elektron qurilma (kompyuter) o‘rnatilgan.
TJ ABT funksiyalarini amalga oshirish rejimiga ko‘ra, ular quyidagilarga bo‘linadi:
1. TJ ABT boshqaruv funksiyalarini avtomatlashtirilgan tarzda bajaruvchi
Bunday avtomatlashtirilgan