boshqariladigan TJ ABT. Inson nazorat harakatlarini tanlaydi va amalga oshiradi.
1.2. «Maslahatchi» rejimida KT bilan TJ ABT. Bu erda KT kiritilgan ma’lumotlarni tahlil qiladi, optimal yechimni qidiradi, vizual displey qurilmalarini (VDQ) boshqarish bo‘yicha tavsiyalar (maslahat) beradi. Operator-texnolog maslahati va o‘ziga ko‘ra nazoratni tanlaydi va amalga oshiradi.
2.8 – rasm. TJ ABT strukturasi. TBO- texnologik boshqarish obyekti, ARQ- avtomatik rostlash qurilmasi, AXK- axborot hisoblash kompleksi, AIJ- avtomatlashgan ish joyi.
Bunday avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining blok sxemasi 2.5-rasmda ko‘rsatilgan., bunda quyidagi belgilar kiritiladi: – operator-texnologning avtomatlashtirilgan ish joyi; ART – avtomatik rostlash tizimlari. Boshqaruv panelidan operator-texnolog ART sozlamalarini o‘rnatadi. Teskari ARTga informatsiyalar bevosita manbalaridan olinadi.
Nazorat savollari
1. TJ ABT qanday turlarga bo‘linadi?
2. Rostlash qurilmasi nima?
3. Mnemosxema nima?
4. Yuqori ABT nima?
III BOB. ABTOMATLASHTIRISHNING ASOSIY TEXNIK VOSITALAR TARKIBI
Texnik vositalarning asosiy tiplari sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:
1- sath qurilmalar:
– sensorlar (datchiklar);
– boshqaruv modullari;
– topshiriq berish bloklari;
– mantiqiy-buyruqli boshqaruv modullari;
– galvanik izolatsiya modullari;
– signalni normallashtirish va filtrlash modullari;
– ma’lumotlarni taqdim etish modullari;
– boshqaruv harakatlari modullari;
– bufer xotirasi;
– dasturlashtiriladigan taymerlar;
– funksional konvertorlar.
II sath – apparat va dasturiy ta’minot (holat uchun yechim to‘plangan
intellektual vazifalar, moslashuvchan algoritmik tuzilma):
– dasturiy mantiqiy boshqaruv bloki;
– ko‘p kanalli ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash bloki;
– PLC dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC).
III sath – umum tizim vositalari:
– aloqa adapterlari;
– umumiy xotira bloklari;
– avariya qurilmalar (avariya holatlarida tizim holatlarini qayd etish);
– operator konsoli (umum tizimni nazorat qiladi);
– signalizatsiya va boshqaruv sxemalari.
Texnik vositalar axborot tamoyiliga ko‘ra bo‘linish quyidagicha ifodalash mumkin:
– obyekt yoki jarayonning holati to‘g‘risida ma’lumot olish uchun qurilmalar (datchiklar, qurilmalar);
– asosiy ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun qurilmalar (normallashtirish
qurilmalar, elektr izolatsiyasi va kodlash) axborotni uzatish uchun aloqa kanallari orqali;
– axborotni konvertatsiya qilish, qayta ishlash, saqlash va buyruqlar va boshqaruv harakatlarini yaratish qurilmalari (kompyuter texnologiyalari, algoritmlar);
– axborotni konvertatsiya qilish va boshqaruv buyruqlarini uzatish qurilmalari (harakatlantiruvchi qurilmaga uzatish uchun);
– buyruq ma’lumotlarini (drayvlarni) bajarish, kuchaytirish uchun qurilmalar;
– ijro etuvchi qurilmalar va tartibga soluvchi organlar (to‘sqichlar, tiristorlar, konvertorlar).
Uskunalarni birgalikda faoliyat yuritish muammosi TJ ABTni birlashtirishni joriy qilishni talab qiladi – ulanish uchun ma’lum parametrlar bo‘yicha qurilmalarni standartlashtirish, ularni bir-biriga qo‘shimcha qurilmalarsiz ulash imkoniyati bo‘lmasligi mumkin. Xususan, zarur qurilmalar o‘rtasida almashinadigan signallar parametrlarini birlashtirish uchun keltirilgan signallarga o‘tish lozim (3.1-jadvaldagi misol).
Masalan «4 – 20 mA» diapazonidagi joriy standart quyidagi afzalliklarga ega:
– tizimdagi sim uzilishini sezish oson;
– 4 mA qo‘shimcha tok yordamida masofaviy datchiklar yoki qurilmalarni quvvatlantirish mumkin;
– signal bir juft sim orqali uzatiladi yoki qabul qilinadi.
Nazorat savollari
1. ABT da sensorlar (datchiklar) qanday vazifani bajaradi?
2. Boshqaruv modullari qanday qurilmalardan tashkil etiladi?
3. Galvanik izolatsiya modullari nima uchun kerak?
4. Ma’lumotlarni taqdim etish modullariga qanday qurilmalar kiradi?
5. Keltirilgan signal nima?
IV BOB. OBYEKT HAQIDA MA’LUMOTLARNI QABUL QILISH QURILMALARI. SENSORLAR
Birlamchi axborot qurilmalari – sensorlar – ma’lumotni mazmunini o‘zgartirmasdan yig‘ish va o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan. Sensor ikki qismdan iborat (4.1-rasm):
Sensor elementi – chiqishida tabiiy (standartlashtirilmagan) parametrni ma’lum signalga o‘zgartiruvchi sezgir element;
– sezgir elementning chiqish qiymatini standart shaklga keltiradigan o‘lchov qurilmasi (4.2-rasm). Ko‘pincha, bu qismlar tizimli ravishda bitta korpusda amalga oshiriladi, buning natijasida birlashtirilgan chiqishga ega signal «sensor» dan olinadi.
Ammo ular alohida ishlab chiqarilgan mustaqil qurilmalar bo‘lishi ham mumkin.
Sensor – bu boshqariladigan qiymatni o‘lchash, saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qulay bo‘lgan signalga aylantiruvchi o‘lchash, signalizatsiya, tartibga solish yoki boshqarish moslamasining elementi.
Boshqacha qilib aytganda, sensor bu har qanday fizik kattalikning boshqarish tizimiga kirishiga, keyingi foydalanish uchun qulay bo‘lgan signalga aylantiradigan qurilma.
4.1 – rasm. O‘lchash o‘zgartirgich (sensor) strukturasi: X- fizik kattalik (texnologik parametr), SE- sezgir element, O» O» – o‘lchov o‘zgartirgich, N-K/Q- normalashtiruvchi-kuchaytirgich o‘zgartirgich.
Sensorlar tomonidan o‘zgartirilgan kirishda o‘lchanadigan va boshqariladigan qiymatlar TJ ning fizik parametrlariga mos keladi. Masalan, quyidagi texnologik parametrlar keng tarqalgan:
– energetik parametrlar: harorat, bosim, bosimning pasayishi, sath, sarf;
– elektr parametrlar: o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan kuchlanish, aktiv/reaktiv quvvat, to‘la quvvat, quvvat koeffitsienti, chastota, induksiya;
– mexanik kattaliklar: chiziqli, burchakli (burchak) tezligi, deformatsiya, kuch, moment, qattiqlik, tebranish, massa, shovqin;
– kimyoviy: konsentratsiyasi, kimyoviy tarkibi, kimyoviy xossalari;
– fizik: namlik, zichlik, yopishqoqlik, loyqalik, elektr o‘tkazuvchanlik, magnit kirituvchanlik.
Sensordan chiqish kattaliklari odatda modulatsiya qilinadi:
– amplituda bo‘yicha;
– vaqt atributi (chastota, faza va boshqalar);
– kodi