Якая там шкатула! Ды і памер жолду, сам жа чытаў, будзе меншы. Што мне на гэта войска скажа? А што нам замінае пасля Масквы злупіць кантрыбуцыю з некалькіх некранутых гарадоў? Га?
Адмаўляць такі шанец ганец не рашыўся. Але трэба падтрымліваць размову, каб давесці чытанне да нейкага канца і шчасліва сыйсці.
– Але ж, яснепане, гэта піша прававіты манарх, – заўважыў ганец. – Можна сказаць уласнаручна, manu propria, – побач каралеўскага імя рызыкнуў лаціны.
І так не ўяўляў, як усё пачутае будзе пераказваць хоць бы вялікаму канцлеру. Пра каронных урадоўцаў і думаць баяўся. Гарачыя думкі князя пра незрабаваныя гарады раптам спынілі свой вір і саступілі думкам пра ганца. Няпэўнай рукою згроб лоўж папер убок і ўтаропіў позірк у твар гэтага нахабнага маладзёна. Бо хіба не нахабства патрабаваць, каб ён, гетман царова войска, бег, як хлапчук, на заклік пад Смаленск, ці яшчэ куды, хоць бы ў тыя гіблыя Інфлянты, хоць бы і па загаду манарха.
– Міласцівы пан, – ікаючы і запінаючыся, прамовіў князь, – зацяўся на Смаленск, бо ад пачатку прагнуў, каб не карантышу Жулкеўскаму, а яму, Найяснейшаму пану, ключы вынеслі! Ну, а я тады з чым бы застаўся?
Князь патрос галавою, нібы адганяючы прыкры прывід каралеўскага трыюмфу.
– О, тады ён будзе хваліцца, што адабраў горад страчаны амаль сто год таму. Так ці не? – патрабавальна выгукнуў да ганца.
– Так, яснепане, так, – пацвердзіў Бражына, здзіўлены нечаканай памятлівасцю князя.
– Але сядзіць кароль з немалым войскам, бо даў, ведаю, Жулкеўскаму толькі жменьку. Але, як гэта мяне вучылі?…Non est ad astra… – князь гучна ікнуў і ўтаропіўся ў маладзёнаў, чакаючы падказкі, – ага, ага, ad astra… mollis… et sera via. Во! Скеміў? Лежачы на баку, вялікім не станеш, хоць ты і кароль. Падчашы ледзь чутна шапнуў: – Хутка здасца, бо ў лаціне не моцны.
Але князь не скончыў стратэгічнага разбору.
– А Жулкеўскі, ведаю, разумна казаў: пайшлі на Маскву, захопім, то Смаленск сам паддасца. Дык не! А зараз Міласцівы пан кліча, каб я яму тыя ключы забяспечыў, бо не хоча з Жулкеўскім славу дзяліць? Ты на гэта мяне падбіваеш?
Князь вырачыў набеглыя крывёю вочы. Бражына падумаў, ці не мроіцца Ражынскаму нехта важны ў яго асобе.
– Я толькі ганец, яснепане, – стрымана нагадаў маладзён. – А што, пане—браце, калі я цябе цару—бацюшку аддам? А там цябе агнём ды жалезам?…
Ачмурэлыя вочы загарэліся цёмным полымем і ганец падумаў, ці не закатуе князь сам сябе вось гэтымі поўнымі збанамі. Нібы на каманду князь ухапіў бліжэйшы і наліў кубак, аж праз край пацякло. – А гэта, яснавяльможны пане, – павольна, каб той усведаміў, што гаворыцца, пачаў Бражына, не адводзячы вачэй, – вам самому дабром не выйдзе.
Спакой даваўся цяжкавата. Мала што ўзбрыдзе з п'яных вачэй пры бязмежнай уладзе. Заўважыў ледзь улоўны цень ухвалы ў княскім паглядзе. А мо' то была толькі цікаўнасць.
– Як яснепан разумее, я тут не сам па сабе. Запавешчана прыбыццё высокіх асобаў з каралеўскімі даручэннямі. А тады кожнаму, як кажуць, па справах яго.
Князь