Зараз ведаю: гэта было маё развітанне з ёй. Больш мы не ўбачымся. Буду ёй дапамагаць, але бачыцца мы не павінны, інакш больш я вытрымаю.
Ён змоўк і паглядзеў кудысьці ўдалячынь, быццам на хвіліну зазірнуў у мінулае. Я не прыспешвала яго.
– Так, яшчэ… Вы прачыталі гэты зялёны нататнік?
– Прачытала. Зрэшты, вы і не думалі, што яна яго возьме.
– Менавіта так. Можа, я і хацеў, каб яго прачыталі вы. Каб хтосьці мяне зразумеў – вечнае жаданне чалавека не застацца самнасам з сабой, знайсці калі не ўважлівага слухача, то хоць бы ўважлівага чытача. А вы не жадаеце даведацца працяг гэтай гісторыі?
– Чаму ж? Нават вельмі.
– Тады прысядзем. Туды, на гэтую цалкам замеценую восенню лаўку. Так бы мовіць, будзем цалкам ва ўладаранні гэтай вільнюскай восені,– ён злёгку ўсміхнуўся. – Такім чынам, усё не скончылася, як вы ўжо здагадаліся. У гэтай гісторыі, як у шматлікіх гісторыях кахання, ёсць працяг па адной простай прычыне: мы не жадаем, каб усё скончылася, і тады гісторыя становіцца даўжынёю ў жыццё…
Ці варта гаварыць пра тое, што кожную восень я прыязджаў у Вільнюс. Ці варта гаварыць, якія пачуцці прачынаюцца ўва мне, калі прыходзіць восень. Зрэшты, мы не бачыліся пяць гадоў, а потым патэлефанавала яе сястра: Эстэль патрапіла ў бальніцу. Я прыехаў і пачаў ім дапамагаць, інакш не ведаю, за што яны жылі б наогул. Маленькі падрос за гэты час, але я яго паранейшаму так заву і вельмі люблю. Ведаеце, ён неяк спытаў: «Чаму дарослыя ходзяць хутчэй, чым дзеці?» Бяскрыўднае пытанне, але я нечакана падумаў: таму што дарослыя робяць нашмат большыя крокі. І ганарацца гэтым. А калі б мы рабілі ў жыцці нашмат меншыя крокі, мы ішлі б павольней, і маладосць заставалася б з намі даўжэй. Але мы занадта позна разумеем гэта, ды і, уласна кажучы, змяніць нічога нельга…. Вось і Эстэль… Ужо і дзесяць гадоў мінула, як яна не падобная да той Эстэль, якую я ведаў. Я думаю аб гэтым часе, і мне здаецца, што мы пражылі апошнія гады з гэтых дзесяці, як я калісьці хацеў: разам, як муж і жонка, – у горы і радасці, ведаючы ўсё адно аб адным, у падтрымцы і суцяшэнні. Пражылі, нават не падазраючы аб гэтым. Яна ўжо не праганяла мяне, але было адчуванне, што яна мяне нібы не бачыць, не заўважае. Гэта павольна забівала. А можа, яна трохі пагарджала мной за тое, што я мог сысці ад яе. Зрэшты, я сам ва ўсім вінаваты. Я сам вінаваты ў тым, што прызвычаіў сябе да неіснуючага кахання… Кахання, якога не магло быць. І гэтым разбіў сваё жыццё ды яшчэ прымусіў сябе назіраць, як згасае тая, якую я кахаў. І вось зараз, гэтай восенню, я вырашыў развітацца. Але ў гэтым развітанні я хацеў запомніць яе іншай – маладой, ранейшай. Вы падобныя вонкава. І таму я папрасіў вас прайсці мясцінамі нашай маладосці і майго кахання. Вы злуецеся на мяне?
Але я не стала злавацца на яго. Я паглядзела ў яго вочы – вочы чалавека, які глыбока сышоў у мінулае. Паглядзела і падумала: «Каханыя нашы дзесьці ходзяць па гэтым восеньскім вільнюскім лісці. І мы ходзім зараз, атрымліваецца, таксама. Нібы па нябачнай сцежцы адно да аднаго. І ад гэтага цяплей. І чамусьці вельмі хочацца радавацца». І я сказала:
– Пяць хвілін