Warszawa: Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Wyd. 2. Kraków–Warszawa 2000.
Kaja B. (red.). (2003). Diagnoza dysleksji. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.
Kalka D. (2003). Wartość diagnozy ryzyka dysleksji rozwojowej. W: B. Kaja (red.), Diagnoza dysleksji (s. 133−147). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.
Krasowicz-Kupis G. (1997, 2001). Język, czytanie i dysleksja. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa AD.
Krasowicz-Kupis G. (1999). Rozwój metajęzykowy a osiągnięcia w czytaniu u dzieci 6–9-letnich. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Krasowicz-Kupis G. (2006). Rozwój i ocena umiejętności czytania dzieci sześcioletnich. Warszawa: CMPPP.
Liberman I.Y. (1973). Segmentation of spoken word and reading acquisition. Bulletin of the Orton Society, 23, 65−77.
Lipowska M. (2001). Profil rozwoju kompetencji fonologicznej dzieci w wieku przedszkolnym. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Łuria A. (1976). Podstawy neuropsychologii. Warszawa: PWN.
Matějček Z. (1987). Dyslexie. Praha: SPN.
Maurer A. (1995). Rola świadomości fonologicznej w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. W: J. Trempała (red.). Rozwijający się człowiek w zmieniającym się świecie (s. 93−115). Bydgoszcz: WU WSP.
Rocławski B. (1986). Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (2007) (www.men.gov.pl).
Snowling M. (1987). The Assesment of Reading Problems in Specific Language Impairment. W: First International Symposium – Specific Speech and Language Disorder in Children (s. 148−161). London: AFASIC HGA.
Snowling M. (1998). Dyslexia as a phonological deficit: Evidence and implications. Child Psychology and Psychiatry Review, 3, 4−11.
Sochacka K. (2002). Rozwój umiejętności czytania. Białystok: Trans Humana.
Spionek H. (1965). Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. Warszawa: PWN.
Spionek H. (1970). Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. Warszawa: PZWS.
Stanovich K.E. (1988). Explaining the difference between the dyslexic and the garden-variety poor reader: The phonological-core variable-difference model. Journal of Learning Disabilities, 21, 590−604.
Stein J., Talcott J. (1999). Impaired neuronal timing in developmental dyslexia – The Magnocellular Hypothesis. Dyslexia, 5, 2.
Strupczewska B. (1990). Test Figury Złożonej Rey-Osterrieth. Podręcznik. Warszawa: COM PW-Z MEN.
Styczek I. (1982). Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. Komentarz i tablice. Warszawa: WSiP.
Zazzo R. (1974). Metody psychologicznego badania dziecka. Warszawa: PZWL.
Marta Bogdanowicz
Fakty, mity i kontrowersje wokół diagnozy dysleksji
Streszczenie
Artykuł stanowi przegląd najważniejszych kontrowersji związanych z diagnozowaniem dysleksji rozwojowej. Zaprezentowano historię badań diagnostycznych w Polsce. Problemy z diagnozowaniem ukazano na tle teorii etiologicznych, definicji dysleksji i miejsca tego zjawiska w międzynarodowych klasyfikacjach medycznych. Autorka prezentuje także mity i nadzieje związane z procesem diagnozowania dysleksji rozwojowej.
Marta Bogdanowicz
Facts, myths and controversies connected with the diagnosis of dyslexia
Summary
The article leads the review of the most important problems connected with diagnosing developmental dyslexia. The history of diagnostic investigations in Poland was presented. The problems with diagnosing were showed on the background of etiologic theories, the definition of dyslexia and the place of this phenomenon in international medical classifications. The author also presents myths connected with the process of diagnosing developmental dyslexia.
NEUROBIOLOGICZNE PODSTAWY DYSLEKSJI
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN
Wstęp
Bardzo często, gdy mowa jest o dysleksji rozwojowej, sięgamy do pierwszego przypadku opisanego w 1896 roku przez lekarza Williama Pringle Morgana w „British Medical Journal”. Dysleksję rozwojową określano wówczas mianem „ślepoty słów”. Morgan tak opisywał ten przypadek: „Percy F. […] lat 14 […] był zawsze bystrym i inteligentnym chłopcem, zwinnym i pod żadnym względem nieustępującym rówieśnikom. Wielką trudność sprawiało mu jednak, i nadal sprawia, opanowanie sztuki czytania”. W tych dwóch zdaniach lekarz ujął paradoks, który intrygował i zdumiewał naukowców przez całe stulecie – wielkie i niepokonane trudności, jakich niektórym zdolnym osobom przysparza czytanie. Percy nie zdołał opanować tej czynności i pomimo wielu ćwiczeń ograniczał się jedynie do odczytywania liter i niektórych prostych, często występujących w języku wyrazów. Ponieważ wówczas już wiedziano, że uszkodzenia mózgu u osób dorosłych mogą prowadzić do zaburzeń mowy (afazji), którym często towarzyszą zaburzenia czytania, dysleksję rozwojową traktowano jako wrodzony, szczególny rodzaj afazji. Miała ona wystąpić na skutek uszkodzenia lub nieprawidłowego rozwoju okolicy lewego zakrętu kątowego, czyli tej struktury mózgu, której uszkodzenie na ogół prowadzi do poważnych zaburzeń lub nawet utraty już posiadanej zdolności czytania i pisania. Zalecano nawet, by dzieci dyslektyczne pisały lewą ręką, co miało uaktywnić prawostronnie położone struktury zakrętu kątowego. Najwyraźniej już wówczas przypuszczano, że dysleksja rozwojowa jest związana z nieprawidłowościami działania mózgu. Niniejszy artykuł przedstawia zmiany, jakie nastąpiły od tego czasu w naszej wiedzy dotyczącej neurobiologicznych korzeni tego zjawiska, oraz odpowiada na pytanie, czy współczesna wiedza na ten temat przekłada się na to, jak diagnozujemy dysleksję i jakie działania terapeutyczne podejmujemy.
Badania genetyczne
Już bardzo dawno temu zaobserwowano, że w niektórych rodzinach zaburzenia zdolności czytania występują częściej niż w innych. Fakt ten wzbudził podejrzenie, że dysleksja może mieć charakter wrodzony, a nawet, że uwarunkowana jest genetycznie. Takie postawienie sprawy może budzić wątpliwości ze względu na to, że zdolność czytania pojawiła się stosunkowo późno w ewolucyjnym rozwoju człowieka, bo około pięciu tysięcy lat temu, i jest zdolnością wyuczoną wskutek oddziaływań edukacyjnych. Mimo tych zastrzeżeń przeprowadzono wiele badań wskazujących na istnienie genetycznego podłoża dysleksji, a nawet zidentyfikowano miejsce, gdzie takie geny są ulokowane. Podejrzewano także, że stanowi ona uboczny efekt jakiegoś bardziej podstawowego deficytu, który może również prowadzić do trudności w nauce czytania. Taki pogląd zresztą wydaje się dziś najbardziej popularny.
Jednym z argumentów, jaki może przemawiać za genetycznym uwarunkowaniem dysleksji, jest fakt, że występuje ona kilkakrotnie częściej w populacji męskiej niż żeńskiej. Szacunkowo wśród osób z dysleksją 75 procent to mężczyźni, choć w pracach z ostatnich lat wielu autorów podważa pogląd, że