gwarancji „wybuchowej” treści – przykład: książka telefoniczna lub katalog firm na stoliku u fryzjera. Do poszukiwań naukowych, które zwykle leżą u podstaw pisania prac na ocenę, lepiej więc wybierać książki i artykuły uznanych autorów, których nazwiska pojawiają się na listach specjalistów (np. w portalach internetowych „Nauka Polska” czy „Nauki w Polsce”)12, jak i tych mniej znanych, lecz z docenionymi umiejętnościami, o czym świadczą pozytywne recenzje ich prac oraz dopuszczenie do druku.
Recenzje
Chodzi tu nie tyle o recenzje ukazujące się na przykład w kolorowych tygodnikach, ale o naukowe, publikowane w czasopismach z danej dziedziny. Niekiedy dostęp do recenzji jest utrudniony, nie wszystkie bowiem ukazują się drukiem, ale jeśli na stronie redakcyjnej książki (następna po wewnętrznej stronie tytułowej) znajduje się informacja, że była ona recenzowana, to najczęściej gwarantuje odpowiedni poziom, a nazwisko recenzenta stanowi niejako znak jakości jej treści13.
Dobrze jest również poszukiwać i czytać recenzje (zwłaszcza autorstwa profesorów), ponieważ można w nich znaleźć przykłady błędów czy niedociągnięć dostrzeganych przez doświadczonych recenzentów w pracach, których dotyczą. W ten sposób można wzbogacić własny warsztat pisarski, korzystając z doświadczeń i wiedzy innych.
Specjaliści chcący orientować się we współczesnych modach, tendencjach i nurtach poszczególnych dyscyplin naukowych lubią zgłębiać prezentowane na bieżąco w czasopismach lub internetowych portalach tematycznych listy tematów rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. Niekiedy znalezienie w tego rodzaju spisie tematu pracy dotyczącej konkretnego zagadnienia pozwala im zmienić obszar własnych poszukiwań badawczych, by nie zostać w przyszłości posądzonym o powielanie cudzych pomysłów. Analiza takich wykazów może odsłonić pola „niezagospodarowane”, a więc jest pomocna tym, którym czasem brakuje oryginalnych pomysłów14.
W środowisku naukowym rządzi zasada „publikuj albo giń”. Autorzy najlepszych i w związku z tym najczęściej wykorzystywanych publikacji trafiają na tak zwane listy cytowań – swego rodzaju listy przebojów wiedzy. Jedna z najbardziej prestiżowych to Zestawienie Cytowań Naukowych (Scientific Citation Index – SCI), opracowywana na bieżąco przez Instytut Informacji Naukowej (Institute For Scientific Information – ISI).
Lista Filadelfijska
Nazywa się je potocznie Listą Filadelfijską i Instytutem Filadelfijskim (od siedziby instytucji). Jest to instytucja będąca częścią koncernu Thomson Reuters i nastawiona na zysk. Jej zadaniem jest gromadzenie i udostępnianie naukowych baz informacji. Jeśli czasopismo, z którego cytujesz znajduje się na Liście Filadelfijskiej, na pewno jest wartościowym źródłem. Warto też wspomnieć inną inicjatywę Instytutu Filadelfijskiego: Aktualne Treści (Current Contents), czyli bazę danych zawartości czasopism naukowych.
Listy publikacji
Podobne, choć o wiele mniejsze listy opracowań polecanych do rekonstrukcji teoretyczno-metodologicznej15 jako modelowe, tworzone są dla potrzeb instytucji naukowych (np. sekcji tematycznych Polskiej Akademii Nauk), zespołów badawczych czy uczelnianych jednostek organizacyjnych16.
Nie opieraj więc opinii i twierdzeń (wypowiedzi, badań, pracy pisemnej itp.) tylko na jednym opracowaniu mało znanego autora, które nie wywołało echa na przykład w postaci licznych recenzji i dyskusji w czasopismach. Szukaj podstaw swoich prac w dziełach uznanych specjalistów, które – nawet jeśli trzeba je czytać kilka razy, by zrozumieć – zawierają wiele „wybuchowych” treści.
Wydawnictwa
Gwarancją jakości są też marka i tradycje wydawcy książek z danej dziedziny. W Polsce w naukach humanistycznych uznane marki wydawnicze to m.in.: Ossolineum – Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Instytut Badań Edukacyjnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Wydawnictwo Naukowe PWN czy niektóre wydawnictwa uczelniane.
Jednak w dobie przetargów należy niekiedy uważać, ponieważ istnieją odstępstwa od tradycji! Wartościową książkę może też wydać zupełnie nieznany, bo działający od miesiąca Zakład Poligraficzny „Kleksik” w Kociej Wólce, który składając ofertę najbardziej atrakcyjną cenowo, po prostu zyskał uznanie urzędników i wygrał przetarg, co jest niezwykle ważne w niedoinwestowanych ośrodkach akademickich. W wyborze lektury niech decydującą rolę odgrywa nazwisko autora, redaktora książki i jej recenzenta (jednego lub wielu). Listy publikacji książkowych, możliwe do przeglądania w odniesieniu do nazwisk autorów, tematyki, czasu i miejsca wydania itp., są dostępne w katalogach bibliotecznych bądź w najbardziej kompletnym, gdy chodzi o polskie publikacje, katalogu Biblioteki Narodowej.
Ze względu na przemiany społeczno-ekonomiczne, które zaszły w naszym kraju, niektórzy badacze zalecają ostrożność przy korzystaniu i cytowaniu lektur wydanych przed 1989 rokiem. Istotnie, wiele takich prac zawiera elementy ideologiczne i propagandowe związane z poprzednim systemem politycznym. Nie znaczy to jednak, że należy ignorować publikacje powstałe w tym trudnym czasie!
Ernesto Che Guevara (pewnie znany Ci z koszulek i plakatów długowłosy partyzant w berecie), w przerwach między walkami w dżungli i paleniem cygar, nie zajmował się na przykład badaniami naukowymi, więc traktowanie wszystkich autorów publikujących w okresie jego działalności jak potencjalnych wrogów byłoby przesadą i prowadzi w ślepą uliczkę. W książkach metodologicznych (a takie bardzo Ci się przydadzą przy pisaniu prac) zwykle nie ma bowiem miejsca na ideologię.
Źródła sprzed lat
Wiele z nich, mimo że osiągnęło biblioteczny wiek emerytalny, stanowi nadal obowiązujący kanon lektur naukowych. Warto je czytać, tym bardziej że stare książki metodologiczne pozwalają ukazać ewolucję metody i sposobu myślenia o rzeczywistości. Poza tym czasem się zdarza, że ich autorzy piszą o tym samym co współcześni, lecz prostszym językiem – co w sytuacjach rozpaczliwych może Ci bardzo pomóc.
Inne książki sprzed lat również warto czytywać i cytować, choćby tylko po to, by pokazać historię opisywanych zjawisk czy podać przykłady na poparcie tez. Wszak współcześni klasycy też kiedyś byli młodzi i choćby na siłę odcinali się od korzeni swej wiedzy, nie mogą zmienić przeszłości. Książka ma tę cudowną cechę, że po lekturze zawsze można ją odłożyć na półkę, a wiedza dzięki niej zdobyta nie ginie (przynajmniej nie od razu) i może stanowić podstawę dalszych poszukiwań.
Warto zaś poszukiwać w starszych tekstach prawidłowości, które mogą posłużyć jako fundament Twoich studiów. Wyobraź sobie, że pracujesz nad wpływem mediów na funkcjonowanie rodziny. Przeglądając tekst, znajdziesz na przykład zdanie:
Badania Haliny Nowakowej z lat 1970–1985 potwierdziły wpływ telewizji na sposoby spędzania czasu wolnego.
Po dotarciu do prac autorki z tego okresu dowiesz się między innymi kto, kiedy i ile wolnego czasu poświęcał na oglądanie telewizji, a także jakie lubił programy itp. Poznasz też metody, techniki i narzędzia badawcze, którymi posłużyła się H. Nowakowa. Od ukazania się książek autorki minęło wiele lat. Oferta telewizji uległa zmianie, pojawiły się nowe formy spędzania wolnego czasu, o których wówczas wiedziała niewiele lub wcale (np. Internet czy bary karaoke). Stwierdzając brak pewnych treści w starszych opracowaniach, zyskasz możliwość porównania oraz inspirację do formułowania problemów wartych zgłębienia obecnie.
Studiując literaturę specjalistyczną, zauważysz, że z naukowcami jest trochę tak jak z politykami: