deowej Carla Shmidta
© Copyright for this edition by Wydawnictwo von borowiecky, Warszawa 2018 2015
Projekt okładki: Wydawnictwo von borowiecky
Korekta: Marta Sieciechowicz
Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody autorów i wydawcy.
Recenzenci: Prof. UKSW dr hab. Elżbieta Karska, Prof. dr hab. Marek Kornat, UKSW
WYDAWNICTWO von borowiecky
05–250 Radzymin, ul. Korczaka 9E
tel./fax (0 22) 631 43 93, tel. 0 501 102 977
www.vb.com.pl
e–mail: [email protected]
ISBN 978-83-65806-57-4
Skład i łamanie: Wydawnictwo von borowiecky
Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, 05–250 Marki
Dla mojej Żony Magdaleny
Jestem katolikiem tak jak drzewo jest zielone.
Decyzja jest, patrząc z punktu widzenia normatywnego, zrodzona z niczego.
Krzyż swastyki jest dziś jedyną formą krzyża, przed którym Żydzi jeszcze odczuwają strach. Teologicznie mi to wystarcza.
Wprowadzenie
Carl Schmitt (1888–1985) to jeden z najciekawszych, a zarazem tajemniczych, dwuznacznych i trudnych do interpretacji myślicieli politycznych i prawnych XX wieku. Był najważniejszym niemieckim filozofem politycznym XX wieku. Dla filozofii politycznej i nauki o państwie miał podobne znaczenie jak Martin Heidegger dla filozofii tego okresu, a Joseph Ratzinger dla współczesnej, niemieckojęzycznej teologii.
Żaden myśliciel nie jest całkowicie oryginalny. Każdy obficie czerpie od licznych poprzedników, których idee łączy ze sobą, poprawia i uzupełnia, dodając do nich własne koncepcje. Tak też było z Carlem Schmittem, którego winniśmy uznać za najwybitniejszego niemieckiego wyraziciela prawicy heglowskiej w filozofii i prawicowego weberyzmu w naukach społecznych. Idea państwa etycznego, sformułowana na początku XIX wieku przez Georga W.F. Hegla, nigdy przedtem i nigdy potem nie uzyskała takiego intelektualnego rozmachu i wyrazu jak właśnie u Schmitta, przybierając postać prawdziwej apoteozy państwowości niemiecko–pruskiej. Podobnie było z socjologią prawa Maxa Webera, której nikt tak błyskotliwie nie zastosował do nauki prawa konstytucyjnego i nauk o państwie jak właśnie Schmitt, który we wszystkich swoich pracach nauczał weberowskiej tezy, że państwo jest zinstytucjonalizowaną przemocą, a prawo wyrazem stosunków społecznych opartych na zasadach panowania i podległości.
Niemiecki prawnik nie był jednak tylko kontynuatorem idei Hegla, Webera, koneserem pism Thomasa Hobbesa i wielkich tradycjonalistów romańskich z XIX stulecia. Schmitt tym różnił się od setek komentatorów pism rozmaitych wcześniejszych myślicieli, że miał dar tworzenia i propagowania wielkich własnych konceptów. Był ojcem takich pojęć jak: teologia polityczna, dyktatura komisaryczna, dyktatura suwerenna, porządek konkretny i Wielka Przestrzeń. Odwołując się do myślicieli historycznych i bardziej mu współczesnych dokonał nowatorskiego zdefiniowania polityki, opisania teorii stosunków międzynarodowych, stworzył autorską naukę o decyzjonistycznej interpretacji prawa konstytucyjnego. Oto najbardziej oryginalny niemiecki konstytucjonalista XX wieku, który nie powielał cudzych koncepcji, lecz tworzył własne, i które odbijały się szerokim echem. Słowem, bohaterem tej książki jest myśliciel rangi światowej, jeden z autentycznych gigantów intelektu XX wieku. Schmitt należał do gatunku ludzkiego, który nie występuje już w epoce postmodernizmu i refleksji sprymitywizowanej do poziomu wysokonakładowych tabloidów.
Pogląd, że Carl Schmitt był jednym z najbardziej znaczących niemieckich myślicieli prawno–politycznych w zasadzie nie budzi kontrowersji. Z tezą o jego wielkości zgadzają się i jego zwolennicy, i przeciwnicy, choć skrajnie różnią się w jej ewaluacji. Można wszak być wielkim w prawdzie, jak i wielkim w błędzie; być mistrzem prawdy i mistrzem błędu. Jan–Werner Müller określa go mianem „najbardziej znamienitego wroga liberalizmu całego stulecia” i niemieckiego „Hobbesa XX wieku”1. Zafascynowany jego naukami Helmut Rumpf naucza, że Schmittiańska teoria polityczności jako opozycji my–oni (Freund–Feind) jest dla nauk politycznych tym, czym teoria względności Alberta Einsteina dla nowoczesnej fizyki2. Christian Lindner charakteryzuje go jako „najbardziej znanego teoretyka polityki XX wieku”3, a Bernard Willms tytułuje mianem „najmłodszego klasyka myśli politycznej”4.
Nazwisko Carla Schmitta wzbudza alarm pośród politycznych wrogów: Walter Beniamin ostrzega swoich czytelników: „Kto karmi się Schmittem, ten umiera na niego” (Qui mange du Schmitt, en meurt)5, a emigrant z III Rzeszy Franz Neumann pisze o nim, że „wniósł specjalny wkład w budowę doktryny totalitarnej. To najbardziej inteligentny i poczytny pośród wszystkich narodowosocjalistycznych konstytucjonalistów”6. Teza, że był on najwybitniejszym prawnikiem hitlerowskim, jest zresztą głęboko zakorzeniona w literaturze, szczególnie dotyczącej niemieckiej historii prawa i myśli prawnej7.
Nawiązując do francuskich polemik, czy Carl Schmitt – mający w swoim życiorysie okres nazistowski – może być uznawany za klasyka, Jean–François Kervégan odpowiada:
autor, o którym co roku publikuje się dziesiątki książek i artykułów na całym świecie, czy to się komuś podoba, czy nie, jest częścią wspólnego dziedzictwa, czyli mówiąc inaczej: jest klasykiem. To, że znaczna część jego publikacji wywołuje olbrzymią krytykę jego myśli (a przynajmniej pewnych jej aspektów), nie zmienia istoty rzeczy. To samo dotyczy takich klasyków jak Platon i Heidegger8.
Chyba tylko jeden Hans Blumenberg nie dostrzegł jego znaczenia, widząc w Schmittiańskiej teologii politycznej jedynie nienaukowe „metafory”9.
W literaturze naukowej odnotowuje się wpływ Carla Schmitta na rozmaite nurty polityczne, wrogie wobec liberalnej demokracji, zarówno prawicowe, jak i lewicowe. Pośród myślicieli liberalnych, chadeckich i socjaldemokratycznych jego recepcja jest rzadka i wyrywkowa10, ponieważ niemiecki prawnik traktowany jest jako niewyczerpalne źródło kontestacji mieszczańskiego, demokratycznego i liberalnego światopoglądu, doktryny państwa prawa, praw człowieka, demokracji i parlamentaryzmu. Stąd zainteresowanie nim równocześnie na skrajnej lewicy i prawicy11. Na temat jego wpływu na myśl polityczną Hiszpanii epoki gen. Francisco Franco powstała znacząca literatura przedmiotu, gdyż traktowano tam niemieckiego myśliciela jako wielki autorytet w dziedzinie prawa konstytucyjnego i teorii polityki, widząc w nim intelektualnego ojca nowoczesnego autorytaryzmu12. Odnotowuje się wpływ Schmitta na Nową Prawicę we Francji, w Niemczech i w Italii13. Nowością jest zainteresowanie jego osobą w kręgach Nowej Lewicy, chcącej – za pomocą Schmittiańskiej nauki o polityczności – zdestabilizować liberalną demokrację i wzniecić rewolucję, czyli dokonać repolityzacji społeczeństwa konsumpcyjnego14.
Carl Schmitt jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli dwudziestowiecznego konserwatyzmu15 – temu poglądowi hołduje także autor niniejszej