1980–1981. Zapis zdarzeń, Wydawnictwo IPN, Łódź 2001.
Dmochowska M., Noc generała, [w:] Z. Gromiec (red.), Dekret na czarownice, czyli historia prawdziwa prozą i wierszem o łódzkich ekstremistkach, które nie podały się WRON-ie, Wydawnictwo Piątek Trzynastego, Łódź 2001.
Domagalski W., Biuletyn Łódzki, Wydawnictwo Inicjał 3, Łódź 2006.
Domagalski W., Kartki Trautmana: strajk i powstanie łódzkiej „Solidarności”, MPK, Łódź 2005.
Gluza Z., (red.), W stanie: zbiorowy dziennik stanu wojennego, Karta, Warszawa 1991.
Golicka-Jabłońska M., „Mała”. Grażyna Sumińska, [w:] G. Romanowski (red.), Bohaterowie trudnych czasów, z. 5, Urząd Miasta Łodzi, Łódź 2010, s. 60–71.
Golicka–Jabłońska M., Ojciec Stefan SJ, Fundacja Anima, Łódź 2006.
Gromiec Z. (red.), Dekret na czarownice, czyli historia prawdziwa prozą i wierszem o łódzkich ekstremistkach, które nie podały się WRON-ie, Wydawnictwo Piątek Trzynastego, Łódź 2001.
Gromiec Z., W Łodzi w latach siedemdziesiątych nie było klimatu dla opozycji, [w:] L. Próchniak, S.M. Nowinowski, M. Filip (oprac.), Niezależność najwięcej kosztuje. Relacje uczestników opozycji demokratycznej w Łodzi 1976–1980, Wydawnictwo IPN, Łódź 2008.
Hohendorff A., Maria Dmochowska, [w:] M. Łątkowska (red.), Encyklopedia Solidarności: opozycja w PRL 1976–1989, t. 1, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2010, s. 95.
Lipski J. J., KOR: Komitet Obrony Robotników – Komitet Samoobrony Społecznej, Wydawnictwo IPN, Warszawa 2006.
Łukasiewicz Z., Jak zostałam internowana, [w:] Z. Gromiec (red.), Dekret na czarownice, czyli historia prawdziwa prozą i wierszem o łódzkich ekstremistkach, które nie poddały się WRON-ie, Wydawnictwo Piątek Trzynastego, Łódź 2001.
Łukaszewicz Z., Otworzyły mi się oczy, [w:] L. Próchniak, S.M. Niewinowski, M. Filip (oprac.), Niezależność najwięcej kosztuje. Relacje uczestników opozycji demokratycznej w Łodzi 1976–1980, Wydawnictwo IPN, Łódź 2008.
Nowinowski S.M., Małgorzata Bartyzel, [w:] G. Waligóra (red.), Encyklopedia Solidarności: opozycja w PRL 1976-1989, t. 2, Stowarzyszenie Pokolenie, Warszawa 2012, s. 32.
Olejnik L., Podziemne struktury NSZZ „Solidarność” w regionie Ziemia Łódzka w latach 1981–1989, [w:] A. Friszke (red.), Solidarność podziemna 1981–1989, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2006, s. 353–404.
Penn S., Sekret „Solidarności”: kobiety, które pokonały komunizm w Polsce, Grupa Wydawnicza Foksal, Warszawa 2014.
Próchniak L., Nowinowski S.M., Filip M. (oprac.), Niezależność najwięcej kosztuje. Relacje uczestników opozycji demokratycznej w Łodzi 1976–1980, Wydawnictwo IPN, Łódź 2008.
Próchniak L., Przybysz M., Nowinowski S.M., Zapolska-Downar M., Czyżewski A. (oprac.), Pospolite ruszenie. Relacje działaczy i współpracowników „Solidarności” w Łodzi 1980–1981, Wydawnictwo IPN, Łódź 2011.
Rogalewska E. (red.), Kobiety internowane. Gołdap 1982, Wydawnictwo IPN, Białystok 2008.
Sidor M., Przywracała wartość prawdy. Zenobia Łukasiewicz, [w:] G. Romanowski (red.), Bohaterowie trudnych czasów, z. 3, Urząd Miasta Łodzi, Łódź 2008, s. 54–66.
Stępień P., Pomoc Kościoła łódzkiego dla represjonowanych i ich rodzin w okresie stanu wojennego (1981–1983), Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2009.
Sułkowska-Bierezin E., Dwadzieścia lat snu, [w:] W. Piątkowska-Stepaniak (red.), Autoportret zbiorowy. Wspomnienia dziennikarzy polskich na emigracji z lat 1945–2002, Wydawnictwo Uniwersyteu Opolskiego, Opole 2003.
Śledzińska-Katarasińska I., Sondej M. (red.), Nasze 53 dni i dwa tygodnie, Wydawnictwo Wist, Łódź 2009.
Zwolski M., Ośrodek odosobnienia dla internowanych kobiet w Gołdapi (6 I– 24 VII 1982 r.), [w:] E. Rogalewska (red.), Kobiety internowane. Gołdap 1982, Wydawnictwo IPN, Białystok 2008.
Żukowski M., Ośrodki odosobnienia w Polsce w latach 1981–1982, Stowarzyszenie Pokolenie, Warszawa 2013.
Kamila Orman – absolwentka Wydziału Filologicznego UŁ oraz Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ. Obecnie doktorantka w Instytucie Historii UŁ, Katedrze Historii Polski i Świata po 1945 r. Autorka artykułów m.in. Kobieca Solidarność, „Kronika Miasta Łodzi” 2011 nr 4, s. 27–38; Twórczość literacka internowanych w czasie stanu wojennego, pod red. A. Głowackiego, „Acta Universitatis Lodziensis” 2013, Folia Historica, s. 199–218; Przyjaźń trwalsza od miłości – historia poety Jacka Bierezina i Ewy Sułkowskiej-Bierezin, [w:] K. Banaś, D. Binkowski, R. Stasik (red.), Nie ma trwałych przyjaźni, są tylko trwałe interesy, Łódź 2015, s. 49–56.
CZAROWNICA, HISTERYCZKA, BŁAŹNICA. KOBIECE FORMY OPORU W OBOZIE ODOSOBNIENIA W GOŁDAPI 1982
Justyna Lipko-Konieczna
Instytut Kultury Polskiej
Uniwersytet Warszawski
Abstrct. The author analyzes propagandist way of presenting political female activists held in Gołdapia Internment Camp during martial law. The article describes discursive figures of female hunger, desire and buffoonery.
Key words: female grotesque, exposure, emancipation, spectacularization, martial law.
Abstrakt. Autorka analizuje propagandowy sposób reprezentacji działaczek politycznych zamkniętych w Obozie Odosobnienia w Gołdapi w okresie stanu wojennego. W artykule zostają przywołane dyskursywne figury kobiecego głodu, pragnienia i błazenady.
Słowa klucze: kobieca groteska, ekspozycja, emancypacja, spektakularyzacja, stan wojenny.
Pierwszy transport internowanych dotarł do Gołdapi 6 stycznia około godziny 21 z Zakładu Karnego w Ostródzie – zatem przed oficjalnym zorganizowaniem w Ośrodku Wczasowym Pracowników Prasy, Książki, Radia i Telewizji w Gołdapi obozu odosobnienia58. Status miejsca, w którym znalazły się pierwsze przybyłe, był równie niejasny jak status samych internowanych.
Podczas przyjęcia do obozu internowane podawały dane osobowe, przekazywały do depozytu dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe i inne, których posiadanie było zabronione. Następnie odczytywano im regulamin, który w pierwszym punkcie informował, że w ośrodku odosobnienia w Gołdapi przebywać będą wyłącznie kobiety. Niezwłocznie zapoznawano je z treścią dokumentu, odczytywano także inne przepisy, które miały odtąd na czas nieokreślony decydować o ich życiu. Zgodnie z § 7 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 roku – dokumentu regulującego zasady internowania – odosobnienie ustawać miało bowiem z dniem zniesienia stanu wojennego, a zatem czas odosobnienia stawał się wielką niewiadomą podporządkowaną sytuacji wyższej konieczności. Ten sam dokument definiował także profil osób poddanych karze izolacji. Zgodnie z nim osadzone stanowiły tę grupę społeczną, co do której zachodziło podejrzenie, że pozostając na wolności nie przestrzegałaby porządku prawnego i prowadziły działalność zagrażającą bezpieczeństwu lub obronności państwa.
Kilkaset aktywnych społecznie i zaradnych kobiet zamknięto na czas nieokreślony w budynku, z którego nie mogły wyjść choćby na spacer, przysługujący nawet więźniom kryminalnym. Były wystawiane jak zwierzęta w klatkach, eksponowane w szczególnych