Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us (Nowy Jork: Guilford Press, 1999); Paul Babiak i Robert D. Hare, Snakes in Suits: When Psychopaths Go to Work (Nowy Jork: Harper, 2007).
18
„ludzików”: takie aktywne czynniki w umyśle nazywamy homunculusami i wśród profesjonalistów są one (zupełnie słusznie) przedmiotem szyderstw.
19
miejsca w twojej pamięci roboczej: Alan D. Baddeley, Working Memory: Looking Back and Looking Forward, „Nature Reviews: Neuroscience” 4 (2003), s. 829‒38; Alan D. Baddeley, Your Memory: A User’s Guide (Nowy Jork: Firefly Books, 2004).
20
Uwaga i wysiłek: Wiele materiałów wykorzystanych w tym rozdziale pochodzi z mojej książki Attention and Effort (1973), którą można ściągnąć za darmo z mojej strony internetowej (http://www.princeton.edu/~kahneman/docs/attention_and_effort/Attention_hi_quality.pdf). Głównym motywem tamtej książki była idea, że zdolność skupiania uwagi i podejmowania umysłowego wysiłku jest ograniczona. Uwaga i wysiłek były uważane za zasoby ogólne, które mogą być wykorzystywane do wspierania wielu zadań umysłowych. Idea pojemności jest kontrowersyjna, jednak znalazła rozwinięcie i potwierdzenie w pracach innych psychologów i neurobiologów. Por. Marcel A. Just i Patricia A. Carpenter, A Capacity Theory of Comprehension: Individual Differences in Working Memory, „Psychological Review” 99 (1992), s. 122‒49; Marcel A. Just i in., Neuroindices of Cognitive Workload: Neuroimaging, Pupillometric and Event-Related Potential Studies of Brain Work, „Theoretical Issues in Ergonomics Science” 4 (2003), s. 56‒88. Coraz więcej danych potwierdza także istnienie ogólnych zasobów uwagi, np. Evie Vergauwe i in., Do Mental Processes Share a Domain-General Resource?, „Psychological Science” 21 (2010), s. 384‒90. Badania aktywności mózgu wskazują, że samo oczekiwanie zadania wymagającego dużego wysiłku umysłowego mobilizuje aktywność w wielu obszarach mózgu w porównaniu z podobnymi zadaniami wymagającymi niewielkiego wysiłku: Carsten N. Boehler i in., Task-Load-Dependent Activation of Dopaminergic Midbrain Areas in the Absence of Reward, „Journal of Neuroscience” 31 (2011), s. 4955‒61.
21
nazwał źrenicę „oknem w głąb duszy”: Eckhard H. Hess, Attitude and Pupil Size, „Scientific American” 212 (1965), s. 46‒54.
22
tętno przyspiesza: Daniel Kahneman i in., Pupillary, Heart Rate, and Skin Resistance Changes During a Mental Task, „Journal of Experimental Psychology” 79 (1969), s. 164‒67.
23
migających przez moment liter: Daniel Kahneman, Jackson Beatty i Irwin Pollack, Perceptual Deficit During a Mental Task, „Science” 15 (1967), s. 218‒19. Aby obserwatorzy widzieli litery wprost przed sobą, patrząc zarazem w aparat, w eksperymencie skorzystaliśmy z lustra weneckiego. W kontrolowanych warunkach uczestnicy patrzyli na litery przez wąski otwór, aby zmieniająca się szerokość źrenicy nie wpływała na ostrość widzenia. Funkcja skuteczności wykrywania liter układała się w kształt odwróconej litery V, który obserwowano również u innych uczestników.
24
jak domowy licznik: Próba wykonywania wielu zadań naraz może napotykać kilka różnych trudności. Na przykład fizycznie nie da się powiedzieć dwóch różnych rzeczy w tej samej chwili i łatwiej jest połączyć zadanie słuchowe z wizualnym niż dwa zadania wizualne albo słuchowe. We wpływowych teoriach psychologicznych usiłowano tłumaczyć wzajemne zakłócanie się zadań zjawiskiem konkurowania między odrębnymi mechanizmami. Patrz Alan D. Baddeley, Working Memory (Nowy Jork: Oxford University Press, 1986). W pewnych warunkach umiejętność wykonywania kilku zadań naraz („podzielną uwagę”) da się w jakimś stopniu wyćwiczyć. Istnieją jednak liczne i bardzo różne zadania zakłócające się nawzajem, co wskazuje, że uwaga lub wysiłek stanowią ogólny zasób niezbędny do wykonywania wielu zadań.
25
Badania mózgu wykazały: Michael E. Smith, Linda K. McEvoy i Alan Gevins, Neurophysiological Indices of Strategy Development and Skill Acquisition, „Cognitive Brain Research” 7 (1999), s. 389‒404. Alan Gevins i in., High-Resolution EEG Mapping of Cortical Activation Related to Working Memory: Effects of Task Difficulty, Type of Processing and Practice, „Cerebral Cortex” 7 (1997), s. 374‒85.
26
mniej wysiłku w rozwiązanie tego samego problemu: Na przykład Sylvia K. Ahern i Jackson Beatty wykazali, że osoby osiągające wyższe wyniki w teście SAT wykazują mniejsze rozszerzenie źrenicy niż osoby o słabszych wynikach wykonujące to samo zadanie. Physiological Signs of Information Processing Vary with Intelligence, „Science” 205 (1979), s. 1289‒92.
27
„prawem minimalizacji wysiłku”: Wouter Kool i in., Decision Making and the Avoidance of Cognitive Demand, „Journal of Experimental Psychology – General” 139 (2010), s. 665‒82. Joseph T. McGuire i Matthew M. Botvinick, The Impact of Anticipated Demand on Attention and Behavioral Choice, w: Effortless Attention, red. Brian Bruya (Cambridge, MA: Bradford Books, 2010), s. 103‒20.
28
równowaga korzyści i kosztów: Neurobiolodzy zidentyfikowali obszar mózgu, który ocenia ogólną wartość działania z chwilą jego zakończenia. W tym neuronalnym wyliczeniu włożony wysiłek liczy się jako koszt. Joseph T. McGuire i Matthew M. Botvinick, Prefrontal Cortex, Cognitive Control i the Registration of Decision Costs, „PNAS” 107 (2010), s. 7922‒26.
29
czytania rozpraszających nas wyrazów: Bruno Laeng i in., Pupillary Stroop Effects, „Cognitive Processing” 12 (2011), s. 13‒21.
30
kojarzonych z inteligencją: Michael I. Posner i Mary K. Rothbart, Research on Attention Networks as a Model for the Integration of Psychological Science, „Annual Review of Psychology” 58 (2007), s. 1‒23; John Duncan i in., A Neural Basis for General Intelligence, „Science” 289 (2000), s. 457‒60.
31
szczególnie pod presją czasu: Stephen Monsell, Task Switching, „Trends in Cognitive Sciences” 7 (2003), s. 134‒40.
32
w pamięci roboczej: Baddeley, Working Memory.
33
w testach inteligencji ogólnej: Andrew A. Conway, Michael J. Kane i Randall W. Engle, Working Memory Capacity and Its Relation to General Intelligence, „Trends in Cognitive Sciences” 7 (2003), s. 547‒52.
34
izraelskich pilotów wojskowych: Daniel Kahneman, Rachel Ben-Ishai i Michael Lotan, Relation of a Test of Attention to Road Accidents, „Journal of Applied Psychology” 58 (1973), s. 113-15; Daniel Gopher, A Selective Attention Test as a Predictor of Success in Flight Training, „Human Factors” 24 (1982), s. 173‒83.
35
„doświadczeniem optymalnym”: Mihaly Csikszentmihalyi, Flow: The Psychology of Optimal Experience (Nowy Jork: Harper, 1990) [Wyd. pol.: Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczania, tłum. M. Wajda-Kacmajor, Moderator 2005].
