obserwacji: znaliśmy książkę krytykującą psychologów za prowadzenie badań na małych próbach – Jacob Cohen, Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences (Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1969), jednak brakowało w niej uzasadnienia sugerowanych wyborów.
2
W terminologii Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego heurystyka to uproszczona reguła wnioskowania, którą posługujemy się w sposób nieświadomy (przyp. tłum.).
3
dotyczące wyrazów: nieco zmieniłem oryginalne sformułowanie, w którym chodziło o pierwsze i trzecie litery wyrazów.
4
negatywne wyobrażenie o ludzkim umyśle: naszym najzagorzalszym krytykiem jest znany psycholog niemiecki, Gerd Gigerenzer (por. Gerd Gigerenzer, How to Make Cognitive Illusions Disappear, „European Review of Social Psychology” 2 (1991), s. 83‒115; Personal Reflections on Theory and Psychology, „Theory & Psychology” 20 (2010), s. 733‒43. Daniel Kahneman i Amos Tversky, On the Reality of Cognitive Illusions, „Psychological Review” 103 (1996), s. 582‒91.
5
przedstawili wiarygodne alternatywy: można przytoczyć wiele przykładów, w tym Valerie F. Reyna i Farrell J. Lloyd, Physician Decision-Making and Cardiac Risk: Effects of Knowledge, Risk Perception, Risk Tolerance and Fuzzy-Processing, „Journal of Experimental Psychology: Applied” 12 (2006), s. 179‒95; Nicholas Epley i Thomas Gilovich, The Anchoring-and-Adjustment Heuristic, „Psychological Science” 17 (2006), s. 311‒18; Norbert Schwarz i in., Ease of Retrieval of Information: Another Look at the Availability Heuristic, „Journal of Personality and Social Psychology” 61 (1991), s. 195‒202; Elke U. Weber i in., Asymmetric Discounting in Intertemporal Choice, „Psychological Science” 18 (2007), s. 516‒23; George F. Loewenstein i in., Risk as Feelings, „Psychological Bulletin” 127 (2001), s. 267‒86.
6
zdobyłem w 2002 roku Nagrodę Nobla: nagroda z ekonomii nosi nazwę „Nagroda Banku Szwecji im. A. Nobla w dziedzinie ekonomii” i została przyznana po raz pierwszy w 1969 roku. Niektórzy naukowcy zajmujący się naukami przyrodniczymi nie byli zachwyceni uzupełnieniem Nagrody Nobla o nauki społeczne, dlatego dla nagrody z dziedziny ekonomii kompromisowo przyjęto odrębną nazwę.
7
długoletniej praktyki: fundament pod zrozumienie zjawiska wiedzy fachowej położyli w latach osiemdziesiątych XX w. Herbert Simon i jego doktoranci w Carnegie Mellon. Istnieje doskonałe popularnonaukowe wprowadzenie do tematu: Joshua Foer, Moonwalking with Einstein: The Art and Science of Remembering (Nowy Jork: Penguin Press, 2011) [Wyd. polskie: Tańczący z Einsteinem. O sztuce i technice zapamiętywania, tłum. Krzysztof Puławski, Media Rodzina 2012]. Prace przedstawiane przez Foera są również omówione w bardziej szczegółowy i techniczny sposób w książce pod redakcją K. Andersa Ericssona i in., The Cambridge Handbook of Expertise and Expert Performance (Nowy Jork: Cambridge University Press, 2006).
8
płonęła kuchnia: Gary A. Klein, Sources of Power (Cambridge, MA: MIT Press, 1999).
9
przyglądając się mistrzom szachowym: Herbert Simon był jednym z wielkich uczonych XX w. Był autorem odkryć i wynalazków z tak różnych dziedzin jak nauki polityczne (od których zaczynał karierę), ekonomia (z której zdobył Nagrodę Nobla), informatyka (której był pionierem) i psychologia.
10
„Sytuacja […] akt rozpoznania”: Herbert A. Simon, What Is an Explanation of Behavior?, „Psychological Science” 3 (1992), s. 150‒61.
11
heurystyki afektu: Pojęcie heurystyki afektu stworzył Paul Slovic, przyjaciel Amosa i jego kolega z roku w Michigan.
12
nawet sobie nie uświadamiając, że doszło do podmiany pytania: Patrz rozdział 9.
13
wymyślili dla nich wiele określeń: Prace przeglądowe dotyczące tej tematyki to m.in. Jonathan St.B.T. Evans i Keith Frankish (red.), In Two Minds: Dual Processes and Beyond (Nowy Jork: Oxford University Press, 2009); Jonathan St.B.T. Evans, Dual-Processing Accounts of Reasoning, Judgment, and Social Cognition, „Annual Review of Psychology” 59 (2008), s. 255‒78. Do pionierów należą tu Seymour Epstein, Jonathan Evans, Steven Sloman, Keith Stanovich i Richard West. Terminy System 1 i System 2 zapożyczam z wczesnych publikacji Stanovicha i Westa, które miały duży wpływ na moje własne myślenie: Keith E. Stanovich i Richard F. West, Individual Differences in Reasoning: Implications for the Rationality Debate, „Behavioral and Brain Sciences” 23 (2000), s. 645‒65.
14
subiektywnym poczuciem (…) świadomego działania: To poczucie wolnej woli jest czasami złudzeniem, co wykazał Daniel M. Wegner w The Illusion of Conscious Will (Cambridge, MA: Bradford Books, 2003).
15
chyba że twoja uwaga będzie całkowicie skupiona na czymś innym: Nilli Lavie, Attention, Distraction and Cognitive Control Under Load, „Current Directions in Psychological Science” 19 (2010), s. 143‒48.
16
konfliktu między systemami: Klasyczne zadania oparte na efekcie Stroopa polegają na tym, że pokazujemy uczestnikowi plamy lub wyrazy wydrukowane w różnych kolorach. Zadanie polega na nazywaniu kolorów, a ignorowaniu wyrazów. Zadanie staje się skrajnie trudne, kiedy kolorowe wyrazy same są nazwami kolorów (np. kiedy wyraz ZIELONY jest wydrukowany na czerwono, ŻÓŁTY na zielono itp.).
17
psychopatycznego uroku: Prof. Hare napisał do mnie w liście: „Pański wykładowca miał rację” (16 marca 2011 roku). Por. Robert D. Hare, Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us (Nowy Jork: Guilford Press, 1999); Paul Babiak i Robert D. Hare, Snakes in Suits: When Psychopaths Go to Work (Nowy Jork: Harper, 2007).
18
„ludzików”: takie aktywne czynniki w umyśle nazywamy homunculusami i wśród profesjonalistów są one (zupełnie słusznie) przedmiotem szyderstw.
19
miejsca w twojej pamięci roboczej: Alan D. Baddeley, Working Memory: Looking Back and Looking Forward, „Nature Reviews: Neuroscience” 4 (2003), s. 829‒38; Alan D. Baddeley, Your Memory: A User’s Guide (Nowy Jork: Firefly Books, 2004).
20
Uwaga i wysiłek: Wiele materiałów wykorzystanych w tym rozdziale pochodzi z mojej książki Attention and Effort (1973), którą można ściągnąć za darmo z mojej strony internetowej (http://www.princeton.edu/~kahneman/docs/attention_and_effort/Attention_hi_quality.pdf). Głównym motywem tamtej książki była idea, że zdolność