(daw.) – zostać przy nim. [przypis edytorski]
711
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
712
Ostatnie Sakramenta – spowiedź, komunia święta (wiatyk) oraz namaszczenie chorych, przyjmowane łącznie w przypadku zagrożenia życia. [przypis edytorski]
713
kwarta – dawna miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
714
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
715
olbor (daw.) – opłata za prawo eksploatacji kopalni kruszcu, wnoszona do skarbca królewskiego. [przypis edytorski]
716
fara, kościół farny – miejski kościół parafialny. [przypis edytorski]
717
skórznie – skórzane buty z wysokimi cholewami. [przypis edytorski]
718
szwargotać – mówić w niezrozumiałym i/lub nielubianym języku, zwł. po niemiecku. [przypis edytorski]
719
pażerny – dziś popr.: pazerny. [przypis edytorski]
720
bez (daw.) – przez. [przypis edytorski]
721
żeleźce (daw.) – grot. [przypis edytorski]
722
drzewiej (daw.) – dawniej. [przypis edytorski]
723
gwarek (daw.) – górnik. [przypis edytorski]
724
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego. [przypis edytorski]
725
fara, kościół farny – miejski kościół parafialny. [przypis edytorski]
726
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. [przypis edytorski]
727
Władysław II Opolczyk (Ruski, Naderspan) – (ok. 1330-1401) książę opolski, znakomity administrator, prowadzący politykę prowęgierską. W roku 1391 skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą, który pozbawił go lenn na terytorium Polski, [przypis edytorski]
728
synowiec – syn brata. [przypis edytorski]
729
odkazywać (z ros.) – odpowiadać. [przypis edytorski]
730
somsiad – dziś popr.: sąsiad. [przypis edytorski]
731
żeleźce (daw.) – grot. [przypis edytorski]
732
raić (daw.) – zalecać. [przypis edytorski]
733
barć – wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół. [przypis edytorski]
734
na księżej grudzi – nie żyje (dosł.: leży w ziemi koło kościoła). [przypis edytorski]
735
zadzierzysty – charakterny. [przypis edytorski]
736
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
737
roków (gw.) – lat. [przypis edytorski]
738
ułomić (gw.) – złamać. [przypis edytorski]
739
frasunek (daw.) – smutek. [przypis edytorski]
740
toporzysko – drewniany uchwyt siekiery bądź topora. [przypis edytorski]
741
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle. [przypis edytorski]
742
bitwa nad Worsklą – stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę. [przypis edytorski]
743
Edygej – (1352–1419) dowódca tatarski, podwładny Timura, potem chan Złotej Ordy. [przypis edytorski]
744
obces – tu: dążąc do bezpośredniego starcia. [przypis edytorski]
745
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski. [przypis edytorski]
746
otrok (daw.) – chłopak. [przypis edytorski]
747
siła (daw.) – wielu. [przypis edytorski]
748
Spytko z Melsztyna – (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą. [przypis edytorski]
749
cześnik (daw.) – dostojnik dworski, pierwotnie urzędnik dbający o zapas wina na dworze. [przypis edytorski]
750
wielki kniaź – Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle. [przypis edytorski]
751
kierz (daw.) – krzak. [przypis edytorski]
752
ćma (daw.) – mrowie, tłum. [przypis edytorski]
753
Tawań – wyspa na Dniestrze. [przypis edytorski]
754
łęg – podmokła łąka. [przypis edytorski]
755
jucha – krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu. [przypis edytorski]
756
niewód – sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka i dwóch skrzydeł służących do zagarniania ryb. [przypis edytorski]
757
osęka (daw.) – bosak. [przypis edytorski]
758
rybitwa (daw.) – rybak. [przypis edytorski]
759
strona (daw.) – okolica. [przypis edytorski]
760
krzcił – dziś popr.: chrzcił. [przypis edytorski]
761
nawidzieć (daw.) – lubić, kochać. [przypis edytorski]
762
szczebrzuch – słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem „brzeszczot”. [przypis edytorski]
763
paniątko – tu: dziecko. [przypis edytorski]
764
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
