(daw.) – dziś popr. forma D.lm: korporacji. [przypis edytorski]
6
rajer – czaple pióro, używane daw. do ozdoby damskich fryzur a. kapeluszy. [przypis edytorski]
7
ciągły (gw.) – dziś popr.: ciągnęły. [przypis edytorski]
8
„Czas” – wydawany w latach 1848–1934 w Krakowie dziennik zw. z frakcją konserwatystów krakowskich (tzw. „Stańczyków”), stanowiący również forum dla publikacji krakowskiej szkoły historycznej. [przypis edytorski]
9
w pogrzebach wielum (…) chodził – konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: w wielu pogrzebach chodziłem. [przypis edytorski]
10
com go (…) wiózł – konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: co go wiozłem (którego wiozłem). [przypis edytorski]
11
pono (daw.) – podobno. [przypis edytorski]
12
ludzie oni (daw.) – tamci ludzie. [przypis edytorski]
13
żem go wiózł (daw., gw.) – konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: że go wiozłem. [przypis edytorski]
14
chrypił – dziś popr.: chrypiał (tj. mówił ochrypłym głosem). [przypis edytorski]
15
wiezę (gw.) – dziś popr.: wiozę. [przypis edytorski]
16
zajechalim (gw.) – dziś popr.: zajechaliśmy. [przypis edytorski]
17
szory – uprząż złożona z szerokiego pasa zakładanego przez pierś konia oraz pasów bocznych i pomocniczych rzemieni. [przypis edytorski]
18
ciągli (gw.) – dziś popr.: ciągnęli. [przypis edytorski]
19
wytaskać (gw.) – wynieść (z trudem), wydźwignąć. [przypis edytorski]
20
jeszczem nieraz chodził (daw.) – konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jeszcze nieraz chodziłem. [przypis edytorski]
21
guzdrać się – robić coś powoli, niezgrabnie. [przypis edytorski]
22
pasiaty – dziś popr.: pasiasty. [przypis edytorski]
23
łgać – kłamać; mówić nieprawdę. [przypis edytorski]
24
kantar – uzda (pozbawiona wędzidła, skórzana uprzęż nakładana na pysk konia). [przypis edytorski]
25
Russo, właśc. Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) – pisarz francuskojęzyczny z Genewy, filozof, wybitny przedstawiciel oświecenia, encyklopedysta; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu; w innym dziele, pt. Umowa społeczna zawarł poglądy na demokratyczną wizję państwa, będącą fundamentem współczesnej myśli politycznej. [przypis edytorski]
26
Mably, Gabriel Bonnot de (1709–1785) – fr. filozof i polityk; brat filozofa Étienne de Condillaca, autor m.in. dzieła o rządach i prawie w Polsce (Du gouvernement et des lois en Pologne, 1781); pisał prace historyczno-polityczne o staroż. Grecji, Rzymie i współczesnej Francji oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. [przypis edytorski]
27
Fichte, Johann Gottlieb (1762–1814) – niem. filozof idealistyczny, krytyczny następca myśli Kanta, twórca teorii wiedzy oraz nowego typu idealizmu subiektywnego, tzw. filozofii czynu. [przypis edytorski]
28
Engels, Friedrich (1820–1895) – filozof i socjolog niem., ideolog socjalizmu, współpracownik Carla Marksa, jeden z twórców i przywódców zarówno I, jak i II Międzynarodówki, autor pojęcia materializmu dialektycznego; napisał m.in. traktat Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki (1844; z Marksem), Położenie klasy robotniczej w Anglii (Die Lage der arbeitenden Klasse in England, 1845), Manifest komunistyczny (Manifest der kommunistischen Partei, 1848; z Marksem). [przypis edytorski]
29
Hugo, Victor Marie (1802–1885) – pisarz i polityk, czołowy przedstawiciel romantyzmu fr., członek Akademii Francuskiej; tworzył powieści (m.in. Katedra Marii Panny, Nędznicy), poezję, dramaty (Cromwell, Hernani) oraz pisma polityczne. [przypis edytorski]
30
Lamennais, Félicité Robert de (1782–1854) – pisarz i ideolog fr., początkowo zwolennik ultramontanizmu, później propagator odnowy kościoła; w 1841 r zerwał z kościołem katolickim; autor książki Słowa wieszcze. [przypis edytorski]
31
Hercen, Aleksandr Iwanowicz (1812–1870) – pisarz ros., myśliciel i działacz społeczno-polityczny, którego poglądy miały wpływ na ideologię ros. organizacji „Ziemla i Wola”, stworzył doktrynę socjalizmu rosyjskiego, który miał powstać z pominięciem fazy kapitalizmu; współpracował z Towarzystwem Demokratycznym Polskim na emigracji, gorąco popierał ruch rewolucyjny okresu Wiosny Ludów 1848–1849, a także powstanie styczniowe w Polsce (co spowodowało upadek wydawanego przez niego czasopisma „Kołokoł”, ponieważ członkowie emigracji ros. masowo wycofali się z abonamentu), autor książki autobiograficzno-wspomnieniowej Rzeczy minione i rozmyślania (1852–1868), stanowiącej zarazem zarys życia ideowego Rosji i Europy za jego życia. [przypis edytorski]
32
Mazzini, Giuseppe (1805–1872) – włoski rewolucjonista, przywódca demokratyczno-republikańskiego nurtu risorgimento, walczył o wolność w antyaustriackiej partyzantce razem z Garibaldim, założył organizację Młode Włochy (1831) i Młoda Europa (1834), należał do masonerii. [przypis edytorski]
33
Spengler, Oswald Arnold Gottfried (1880–1936) – niem. filozof kultury i historii; autor publikacji: Zmierzch zachodu (Der Untergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, 1922), Państwo. Problem klas społecznych, państwa i historii filozofii politycznej (Der Staat. Das Problem der Stände, Staat und Geschichte Philosophie der Politik, 1924), Człowiek i technika. Filozofia życia (Der Mensch und die Technik. Beitrag zu einer Philosophie des Lebens, 1931) i in. [przypis edytorski]
34
Toynbee, Arnold Joseph (1889–1975) – ang. historiozof, autor Studium historii (A Study of History, 12 tomów, wyd. w l. 1934–1961); klasyk dwudziestowiecznej historiozofii, jeden z najważniejszych teoretyków cywilizacji; profesor historii międzynarodowej. [przypis edytorski]
35
Eliade, Mircea (1907–1986) – rumuński historyk religii, religioznawca, indolog, filozof kultury, eseista, pisarz i dyplomata; autor m.in.: Traktatu o historii religii (Traité d'histoire des religions, 1949), Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno-religijnym (Images et symboles. Essais sur le symbolisme magico-religieux, 1952), Sacrum i profanum. O istocie religijności
