Johnny Ponter en sy ma is daar. Sy pa sal die rukkie alleen tuis bly, want hy kan tog nie bra loop nie. Verder is dit vriende, bure, bekendes wat saam met Ossie werk.
Die Ligtharts kom laaste by die familiehuis aan, en hulle verskyning, so sereen en beheers, veroorsaak ’n klein beroering. “Die professor,” fluister Ossie terwyl hy oorleun na ’n buurvrou met rookplooie en rooibruin tuisgekleurde hare.
Malie huil sidderend teen Sjert, wat eintlik skuins staan soos ’n boompie wat in sy groeijare te sterk wind moes verduur. Boet se Mien frommel haar snesie totdat klein balletjies daarvan op die deurgetrapte linoleum sif.
“Ons moet laaste in die kerk instap,” sê Sjert sonder tande. “Die ander mense sal dan opstaan as ons inkom.” Dit klink vir hom nie te sleg nie. Geen vergadering van watter aard ook het al ooit vir hom opgestaan nie.
Ook Ria huil. Sy het haar boek gisteraand eers klaar gelees, maar daar was ook so baie onderbrekings. Sy het selfs ’n pikswart rok aan. Boet se vrou ook. Hulle kyk veroordelend na Elna, wat ’n roomkleur rok met swart strepies aanhet.
“Jy ry by ons,” sê Klaas vir Elna. Sy stem is gedemp, maar outoritêr. Sy knik dankbaar.
Die res van die middag, die uitbundige gehuil in die voorste banke sodat die dominee later half moedeloos wag om voort te gaan, die motorstoet in die son, die reuk van sweet onder warm klere, word vir Elna onwerklik. Soos ’n fort is die Ligtharts om haar, en hulle ruik na troos en vryheid en krag.
En, heel vreemd, oorheers die herinnering aan die ampermensie in die broeikas. Dis ’n beeld wat dag of nag nie uit haar gedagtes wil wyk nie. Sy wens dat sy met iemand daaroor kan praat, maar kry terselfdertyd nie die fort van haar gemoed oopgesluit nie. As die eerste handvol grond op die kis kletter, gevolg deur roosblare, stoot ’n swaar verdriet in haar op, swaarder as al die vorige. Dis deels gebore uit die wete van die futiliteit van haar ma se lewe, deels uit die wete van die noodsaak daarvan. Helder, so helder, sien sy haar ma se gestalte daardie aand toe sy haar dogter meegedeel het dat sy swanger is.
Hoe onsimpatiek was ek, dink Elna met warm berou, sodat sy nie meer weet of die trane wat oor haar wange stroom, van verdriet of berou is nie. Hoe min het ek geweet van haar werklike behoeftes, haar ware nood. Sy was vir haar kinders maar net ’n gebruiksding, een van wie jy verwag om te gee, maar van wie jy terugdeins as sy vra. En sy, eenvoudig soos sy was, het tot in haar dood lewe gegee.
“Kyk,” sê Klaas toe hulle wegry van die begraafplaas af, waar Malie nog teen Sjert staan en huil, “ons neem jou nou na jou losiesplek toe, dat jy vir jou ’n tassie pak. En daarna kom jy die naweek by ons deurbring.”
“Die Ponters is goed vir my,” verweer Elna flou. Durf sy uitreik, hierdie uitnodiging met gretige hande gryp? Die lewe het haar nog so min gebied, dat sy half suspisieus voel oor die oopmaak van die skatte.
“Ek glo jou,” sê Klaas. “Maar wat jy nou nodig het, is volkome verandering. Al is dit dan net vir een naweek.” Hy is skerpsinnig genoeg om te weet dat Elna se stil verdriet dieper gaan as die gejammer van haar susters, omdat sy veral treur oor die swaar lot wat haar ma gehad het.
Elna kyk na Corlia, asof dié die laaste woord moet spreek. Corlia en Klaas sit agterin die motor, terwyl Elna voor sit langs Christopher, wat bestuur.
Nooit weer sou Corlia die omkyk van die meisie kon vergeet nie … die amper smekende fluweelbruin van haar oë, asof sy wil sê: Asseblief, moenie net ja sê nie, vóél ook ja …
“Natuurlik …” sê Corlia. Toe bly sy sit en wonder of daar tog in haar stem ’n laaste skans was, ’n verweer wat uit gewoonte krampagtig geword het.
Miskien was dit nie die geval nie. Want by Spruitstraat klim die meisie wel af om die nodige te haal. Dis ’n klein, maar vrolik geverfde huisie, wat jou aan die verhaal van Hansie en Grietjie laat dink.
“Miskien moes ons ook afgeklim het,” bespiegel Corlia.
“Waarom sal ons veins?” antwoord Christopher bot. Hy kyk nie na sy ma nie. Dis op die huisie met die oopstaande voordeur wat sy blik broei.
11
Daar is belewenisse wat bestem is om ’n herinnering te word, en jy weet dit meteens. So het Elna geweet, toe sy die huis in Sedersingel 16 betree, nie net vir ’n kort aandjie nie maar vir ’n volle, geseënde naweek, dat sy dit nooit weer sou kon vergeet nie.
Met hulle aankoms vind hulle die sprinkelaar in die voortuin aan. Die koel, stuiwende vog verras hulle. Elna het lus om daarin te bly vertoef. Dit voel of die sweet en die hitte, die verdriet en die twyfel van hierdie afgelope middag soos ’n dik, tweede vel aan haar kleef. Die pragtige, slanke kolhond kom hulle met besadigde blydskap tegemoet.
Hulle eet buite. Dun skyfies kouevleis, tamatie, blaarslaai en agurkies by vars growwebrood en regte botter. Ek het reg onthou, dink Elna. Ek het reg waargeneem, ’n paar dae gelede: die son is so luierend en deurskynend, die skaduwees so mild hier. En die musiek, gedurig op die agtergrond. As dit stil raak, staan iemand op om iets anders te gaan opsit.
Sal Phoebe ook weer kom? Nee, want Christopher praat dat hy soontoe gaan. “Skaak met oom Ruben,” sê hy. “Ons gaan nou maar nie dikwels uit nie.”
Sy weet nie heeltemal wat hy bedoel nie, maar sy ouers knik begrypend. Sy dink aan haar en oom John se dambord, aan die skuif en teenskuif. Toe sy vanmiddag haar klere inpak, was Johnny en sy ma ook pas terug van die begrafnis af. Sy het half skuldig gevoel omdat sy nie saam met hulle teruggery het nie. Sy het in elk geval daar by die graf vir hulle gesê dat sy uitgenooi is vir die naweek, en dat sy sommer saam met haar oom-hulle ry.
Johnny het nie vrae gevra nie, net gestaan en kyk toe sy weer met haar tassie te voorskyn kom. Sy weet nie wat om te doen nie. Hy is so geduldig, en sy hou hom so aan ’n lyntjie. Hy reken skynbaar dis haar goeie reg, en sy verdiende loon, dus kla hy nooit. Hy kyk net na haar met langer, sprekender blikke, dra meer koffie aan, hou haar saans op die rusbank stywer vas. Sy laat hom nie veel soene toe nie, ook nie te innig nie, voor sy hom liggies wegstoot. Dit laat haar skuldig voel. Skuldig, skuldig. Is dit die mens se motto? Voel andere ook so?
“Ek het gedink jy sal langs my en Ma staan,” het hy haar darem aangespreek toe sy met haar tas uit die kamer kom. “Ek het bedoel om jou te ondersteun.”
“Dankie, Johnny. Maar familie is nou maar familie, so met ’n begrafnis veral.”
“Ja,” het hy saamgestem. “Dit is waar. Bloed kruip waar dit nie kan loop nie.”
Sy het gewonder of hy weet hoe betekenisvol sy woorde werklik is. Dis waar, die oorerwing lê in die gene, die chromosome, en nie in die bloed nie, maar by wyse van spreke dan.
Toe sy die voordeur agter haar toetrek en na die Ligtharts se motor stap, was daar ’n soort verligting in haar, waaroor sy weer eens skuldig moes voel. Die Ponters is immers so goed vir haar. En as hulle eng horison haar soms benou, watter reg het sy om te verwag dat hulle horison breër moet wees as oom John se verswakte bene, Johnny se skofwerk, die blou koppies teen die kombuisrak, die daaglikse porsie vleis op die tafel?
Hulle huishoudinkie lê voor haar oopgevlek in al sy eenvoud en mededeelsaamheid. Daar is geen skuilhoeke, letterlik of figuurlik nie. Sy ken hulle drome: dat Johnny nog skofbaas sal word, dat kospryse sal afkom. Daar is geen intriges, uitdagings, geen duiselingwekkende ideale nie. Dis ’n vlak poeletjie, waar jy elke klippie op die bodem kan sien; ’n klein stillewe, waar elke penseelstreep staties bly, nooit van skakering verwissel nie.
“Jy is ingedagte, Elna,” sê Klaas. Christopher het reeds verskoning gemaak om te ry. Daar kom ’n byna tasbare leemte nadat hy weg is.
“Ek dink sommer,” sê sy. Wat waar is. Behalwe haar ma en die baba, het sy veel om oor te dink. Soos oor Christopher. Hy hou hom so half afsydig, in teenstelling met sy driftige verklaring van nou die aand. Elke woord van wat hy gesê het, is onuitwisbaar: dat sy die aanvoeling wat daar tussen hulle is, probeer ontken. Hy het sterk taal gebruik. Hy het gesê sy probeer die gloed van die opkomende son met sand toekrap. Hy het gesê daar moet ’n manier