word gedans! Wye sirkels mense van allerhande oortuigings haak spontaan by mekaar in en dans met alle mag. Ons sien swart manelle en hoede wat met een hand vasgeklou word, bengelende oorkrulle, sober geklede vroue met hoofbedekkings, uitbundige Yeshiva-studente, kinders met kippahs en kurktrekkerkrulle, soldate in uniform, gewere aan die skouer, plegtige rabbi’s, baarde op die bors, en onwennige toeriste almal meedoen.
Klein-klein voëltjies swiep en tjir van plesier oor die dansers heen. Teen die eeue oue klippe van die Klaagmuur blom die struikgewasse.
“Kom,” gryp Zona my hand, “ons kan nie net hier staan nie!”
Hier waar ek voor my rekenaar sit, dans my siel ook van- môre met oorgawe voor die Here. Al is ek net met die skamele kleed van my feilbaarheid omgord, bewe ek van blydskap. Oor ek ’n losgekoopte is! Oor die Ewige Vader sy Seun op die altaar gelê het om my los te koop, straal ek van vreugde.
“Die vreugde van die Here is my sterkte,” het Dawid gesê.
Hy lê my na aan die hart. Sy lofpsalms kan my op dae van koue siel weer verlewendig tot die Here. Hy wat met net ’n skouerkleed aan vol oorgawe voor die Here kon dans. As die suur Mikal hom voor die ark sien spring en dans, hom smalend toevoeg: “Hoe waardig het die koning van Israel hom vandag gedra!” sê hy eenvoudig: “Voor die Here sal ek dans’.”
Daardie dans voor die Here het Dawid se nageslag nie afgeleer nie. Hulle dans steeds met oorgawe voor Adonai. In die vreugde van ’n huwelik, maar ook in die diepte van rou.
Waarom sou ’n mens tog geneig wees om so somber oor ons Here te dink? Ek sien dit tog nie in sy Woord nie . . . Blaai jy deur die psalms kom jy frases teë soos: “My hart jubel . . . met vreugdeolie gesalf . . . U het my hart bly gemaak, Here! U woord is die vreugde van my hart!” Daar is sprake van bome wat hande klap en berge wat jubel. Jesaja borrel letterlik. Hy roep berge en bosse op om in gejubel uit te breek. Hy sê dat Jerusalem sal straal van vreugde en bewe van blydskap! Selfs die droewe Jeremia praat van ’n siel wat soos ’n tuin sal wees.
Die Here het mý hart bly gemaak oor duisend dinge. Oor my man wat vreugde daarin vind om môre vir môre, jaar in, jaar uit, ysige swembadwater aan te vat en soos ’n dolfyn daardeur te duik. Oor ’n hartsvriendin wat op die dag toe haar man ses maande dood is, haar kleinseun in haar arms vang, haar hond teen haar vasdruk en lag . . . Oor my pa wat op agt en tagtig vir my oor die telefoon vertel hoe lief hy sy vrou het. Oor die heilige Woord wat die vreugde van my hart is. Oor die Sabbat wat die Here ingestel het sodat Hy weekliks met ons kan ontmoet. En oor Hom wat die finale Sabbat sal wees, die sewende dag van rus en verkwikking vir die hele aarde.
Voor die Here sal ek dans!
Langs die pad
Dis laatsomer . . . Die lug raak herfshelder soos net die Kaap ken. Die uitbundigheid van ’n laaste somernaweek is aansteeklik. Ontspanningsplekke dreun van jong stemme, die see lê wyd onder laaste goue dae.
Soggens ratel die eekhorings aan ons kamervenster. Die wildeganse kras weemoedig ’n laaste groet oor die swembad. Ons duiwe se lente-verliefdheid het hulle verlaat. Hulle verwilder mekaar humeurig uit die boom. Die blare van die welige prieelwingerd raak hier en daar wonderlik rooi.
Ons kuier by ’n vriendin in die noordelike voorstede. Die dag is onverwags warm. Ons baadjies hang oor die stoepstoele.
Laatmiddag sit ons in die soelte buite langs die swembad en drink ’n laaste rooi wyntjie. Die huis se groot boerboel lê by ons voete. Hy kyk stil na twee kwikstertjies wat vlak voor sy neus uit die swembad drink. Toe hulle astrant bly kwetter, maak hy sy oë moeg toe.
Ons praat oor Rien. Oor wat ons van hom onthou. Op dieselfde talmende manier waarmee die laaste sonstrale die water aanraak, vou ons die klein herinneringe van hom oop. Ons lag soms en soms bly ons lank stil.
Dis nou tien maande dat hy so onverwags van ons weggegaan het. Ná net so ’n Sondagmiddagkuier. Ons vriendin het alleen oorgebly. In die huis met sy gul verwelkoming sal ons sy stem nooit weer hoor nie.
Maar die son begin weste toe staan en ons moet huis kry – naweek en dronkbestuurders loop hand aan hand. Ons hou ons vriendin styf vas en bid die nabyheid van Abba-Vader oor haar af.
Op pad huis toe in die suide is die verkeer druk met vrolike naweekgangers wat op die laaste moment terugkeer van uitstappies. ’n Motor met ballonne wat verwoed in die wind wapper, spoed by ons verby. By ’n ander wuif ’n kleintjie naarstiglik deur die agterste ruit. Geen kinderstoeltjie of veiligheidsgordel nie.
’n Motorfiets slinger lewensgevaarlik oor twee bane terwyl die twee tieners daarop onbesorg in die verontwaardigde gesigte van die motoriste om hulle lag.
Van agter kom twee polisievoertuie gierende met flitsende blou ligte aangestorm. Die motors dam soos ’n trop verskrikte skape na die kant van die pad toe. ’n Ambulans flits verby. Nog ’n noodvoertuig raas verby voor die verkeer weer stadig in pas kom.
Die son sink in die rooi see weg en Tafelberg verkleur wonderbaarlik tot diep, donkerblou.
As ons onder een van die laaste brûe deurgaan, sien ek dit. Daar langs die pad lê ’n hond wat omgery is. Op sy sy lê hy. ’n Groot, pragtig-versorgde dier.
“Hou stil! Hou stil!” roep ek sonder om te dink.
My man skud sy kop en ek sien die onmoontlikheid van die verkeersituasie. Ons het nie ’n káns om hier van die pad af te trek nie.
’n Verskriklike droefheid gryp my aan.
Ek dink hoe bitter desperaat en eensaam sy laaste oomblikke moes gewees het. Hoeveel pyn en angs hy daar alleen deurgemaak het voor die dood hom eindelik kom haal het.
Daar langs die argeloos verbysnorkende verkeer het niemand ’n genadehand na hom uitgesteek nie. En noudat dit verby is, is daar ook niks om die skaamte van sy dood te bedek nie.
Toe dink ek aan die Een wie se sterfte in Maart al met vroeë paashase en sjokolade-eiers uitgeblaker word. Wat weer oor die Paasnaweek met groot rumoer en padsterftes herdenk sal word.
Ook Hý het langs ’n pad in eensame angs en onbeskryflike pyn gesterf.
En mense het daar agteloos langs gegaan.
Die jas
Einde Januarie gaan ek Jerusalem toe. Die Kaap is vurig, maar in Jerusalem kan dit sneeu. My Jerusalem-jas met sy pelsmus moet ongetwyfeld saam. Oor die arm. Ben Gurion sal snerpend wees.
In die harwar van die British Airways/El-Al-aansluiting op OR Tambo, worstel ek deur paspoortkontrole en die verskrikking van El Al-sekuriteit met die ewige jas oor my arm. Die vlug is vertraag. Vyf en veertig minute lank trek ek deur die vertreksaal met my handbagasie en die jas.
Uiteindelik is ek op die laaste rolband vliegtuig toe. Tot ek skielik besef ek het nie meer my jas nie. Ek skrik my lam. Soos ’n mal mens hardloop ek teen die stroom op die rolband terug. My handbagasie galoppend soos ’n kalf agter my aan.
“Here!” kreet ek, “hoe kón U dit nou toegelaat het!”
Ek het nie die vaagste benul waar ons paaie geskei het nie. En soos ek Johannesburg ken . . . Ek bid magteloos as paspoortbeheer voor my opdoem, wetende ek moet dáár deur. Oor tien minute vlieg ons. Ek gaan staan as ek die onmoontlikheid van die situasie snap en voel die Jerusalem-wind deur my ribbes waai.
Toe sien ek dit. Waar ’n mens met jou bagasie en al deur die metaalverklikkers kom, staan ’n stoel. Daar lê my bruin jas netjies opgevou.
“Sekerlik, Here, het U dit self gedoen!” snik ek in die sagte pelsmus.
Op ’n dag in Jerusalem gaan ek na die nuwe Yad Vashem, wat pas geopen is. Dis hartverskeurend. Veel ontstellender nog as die oue. Al die swart-en-wit, lewensgrootte foto-getuienis is daar. Maar nou is daar ook talle videoskerms waarop oorlewendes self hulle onbeskryflike verhale oor die helkampe en ghetto’s vertel.
Vyf uur lank dwaal ek langs die ontsenuende dokumentasie, maar dis ’n videoskerm, byna heel aan die einde, wat die baie trane wat ek al gehuil het in één beker bymekaarmaak.