Die klein mannetjie skud sy kop. “Chelmsford het sy basiskamp opgeslaan op ’n plek met die naam Isandlwana. Hy het ’n garnisoen met al die waens en voorrade daar agtergelaat. Met vlieënde kolonne is hy uit om ’n strooptog te onderneem, maar die Zoeloes het hom ontglip en die hoofkamp aangeval. Toe het hulle hierheen gekom. Soos jy weet, het ons hulle twee dae vasgehou totdat Chelmsford se kolonne ons kom help het.”
“My mense, wat het met hulle gebeur?”
“Jou pa was in die Isandlwanakamp. Hy het nie ontkom nie. Jou broer was in Chelmsford se kolonne, maar hy is afgesny van die hoofmag en het in een van die skermutselinge voor die hoofslag geval.”
“Sean dood?” Garrick skud sy kop. “Nee, dis onmoontlik. Hulle kan hom nie doodmaak nie.”
“Jy sal verbaas wees hoe maklik hulle dit gedoen het,” sê die Cockney.
“’n Paar duim se lem op die regte plek is genoeg vir die beste.”
“Maar nie Sean nie. Jy het hom nie geken nie. Jy sal ook nie verstaan nie.”
“Hy’s dood, Besie! Hy en jou pa en sewe honderd ander. Die wonderwerk is die feit dat ons nie ook dood is nie.” Die mannetjie wikkel na ’n gemakliker posisie op sy matras. “Die generaal het ’n toespraak gehou oor ons verdediging hier. Grootste prestasie in die annale van Britse heldhaftigheid, of so iets, het hy gesê.”
Hy knipoog vir Garrick. “Vyftien sitasies vir die ou kruis – jy’s in een van hulle. Ek sê, Besie, is dit nie iets nie? Wat sal jou nooi sê as jy by die huis kom met daardie groot ysterghong klink-klank om jou bors, hè?”
Hy staar na Garrick en sien hoe die trane olierig langs sy wange afkruip. Hy kyk weg van Garrick se smart.
“Komaan, ou Bees. Jy’s verdomp ’n held. Onthou jy daardie deel, onthou jy wat jy gedoen het?”
“Nee,” kom Garrick se stem hees. Sean. Jy kan my nie alleen agterlaat nie. Wat moet ek aanvang sonder jou?
“Ek was langs jou. Ek het alles gesien. Ek sal jou vertel,” sê die Cockney. En terwyl hy praat, kom die gebeurtenisse die een ná die ander terug na Garrick en pas hulle op die regte plekke in sy geheue in.
“Dit was die tweede dag. Ons het toe al drie en twintig stormlope afgeweer.”
Drie en twintig. Was dit soveel? Garrick het tred verloor. Wat hom betref, kon dit maar net een enkele opstuwende afgryslikheid gewees het. Hy kan selfs nou nog vrees agter in sy keel proe en dit in sy eie sweet ruik.
“Toe stapel hulle hout op teen die hospitaalmuur en steek dit aan die brand.”
Zoeloes wat oor die werf aankom met bondels brandhout, neerslaan onder die geweervuur, ander wat dit optel en dit nader bring tot hulle ook sterf, en weer kom ander om hulle plekke te neem. Die vlamme, bleekgeel in die helder sonlig. ’n Dooie Zoeloe bo-op die brandende stapel hout.
“Ons het ’n gat in die agterste muur geslaan en begin om die siekes en gewondes daardeur uit te dra na die winkel toe.”
Die seun met die assegaai in sy rug gil soos ’n meisie toe hulle hom optel.
“Toe die verdomde barbare sien ons gee pad, kom hulle weer. Hulle kom toe van daardie kant af,” hy wys met sy verbinde arm, “waar die kêrels in die winkel hulle nie kan bykom nie, en net jy en ek en ’n paar ander by die skietgate – die ander het almal gewondes gedra.”
Daar was daardie Zoeloe met die blou reiervere van ’n indoena op sy kop. Hy het die stormloop gelei. Sy osvelskild wit-en-swart gespikkel en om sy polse en enkels trosse strydratels. Die oomblik toe die Zoeloe hom halfomdraai om vir sy soldate te wink, het Garry geskiet. Die Zoeloe het hande-viervoet neergesak terwyl sy binnegoed uithang.
“Toe hulle die deur van die hospitaal bereik, kon ons hulle nie meer uit die vensters bestook nie, die hoek was te skerp.”
Die gewonde Zoeloe begin kruip na Garrick se kant toe. Sy mond beweeg en sy oë hou Garrick se gesig dop. Hy het nog steeds sy assegaai in sy hand. Die ander Zoeloes hamer op die deur en een kry sy spiespunt deur ’n bars in die hout en lig die dwarsbalk op. Die deur is oop.
Garrick staar na die Zoeloe wat deur die stof met sy oopgeskeurde maag na hom aangekruip kom. Die sweet loop teen Garrick se wange af en drup van die punt van sy ken af, sy lippe bewe. Hy tel sy geweer op en mik weer na die Zoeloe se gesig. Maar hy kan nie skiet nie.
“Dis toe dat jy weggespring het, Besie. Ek’t gesien hoe die dwarsbalk uit die hake gelig word en ek’t geweet dat daar die volgende oomblik ’n hele trop van hulle deur die deur sou wees en dat ons geen kans teen hulle spiese op kort afstand sou hê nie.”
Garrick laat val sy geweer. Dit kletter op die sementvloer neer. Hy draai weg van die venster. Hy kan nie langer na daardie verminkte, kruipende ding kyk nie. Hy wil hardloop en gaan wegkruip. Dis reg. Wegkruip. Hy voel hoe die gefladder agter sy oë begin en hy sien hoe die wêreld vaal word om hom.
“Jy was die naaste aan die deur. Jy het die enigste ding gedoen wat ons kon red. Ek weet, ek sou wraggies nie die moed gehad het om dit te doen nie.”
Op die vloer lê hope leë patroondoppe, blink, gladde kopersilindertjies. Garrick struikel en toe hy val, steek hy sy arm uit.
“Here,” die klein Cockney ril weer, “om jou arm daarin te steek soos daardie slag – ek sou dit nie reggekry het nie.”
Garrick voel hoe sy arm kraak toe die horde Zoeloes teen die deur aanstorm. Hy hang daar en staar na sy verwronge arm. Hy kyk hoe die deur rittel en beur onder hul aanslae. Hy voel geen pyn nie en ná ’n rukkie is alles grys en warm en veilig.
“Ons het deur die deur geskiet totdat ons hulle van die ander kant af weggevee het. Toe kon ons jou arm uithaal, maar jy was buite weste. Tot net nou.”
Garrick staar uit oor die rivier. Hy wonder of hulle Sean begrawe het en of hulle hom daar in die gras laat lê het vir die voëls.
Hy lê op sy sy en trek sy bene teen sy bors vas met sy lyf opgekrul. Toe hy nog ’n wrede klein seuntjie was, het hy eendag die skulp van ’n kluisenaarskrap oopgebreek. Sy sagte, vet onderlyf was so kwesbaar dat ’n mens die binnegoed deur die deurskynende vel kon sien. Die diertjie het sy liggaam in dieselfde verdedigende houding opgekrul.
“Ek skat jy sal jou ghong kry,” sê die Cockney.
“Ja,” sê Garrick. Hy wil dit nie hê nie. Hy wil vir Sean terughê.
20
Dokter Van Rooyen hou sy arm vir Ada toe sy van die verewaentjie afklim. Vyftig jaar van werk in hierdie beroep van hom het hom nog nie immuun gemaak teen ander mense se smart nie. Hy het net geleer om sy gevoelens te verberg; geen spoor daarvan wys in sy oë of op sy mond of op sy geplooide, bebaarde gesig nie.
“Hy’s gesond, Ada. Hulle het goeie werk van sy arm gemaak. Dit wil sê, vir militêre dokters. Die arm sal reguit aangroei.”
“Wanneer het hulle gekom?” vra Ada.
“Omtrent so vier uur gelede. Hulle het al die gewondes van Ladyburg in twee waens huis toe gestuur.”
Ada knik en hy kyk na haar met beroepsonverskilligheid, steek die skok weg wat die verandering in haar voorkoms hom gegee het. Haar vel is so droog en leweloos soos die blare van ’n geparste blom, haar mond is hard en vasberade teen die smart toegeklem en haar rouklere laat haar twee keer ouer lyk.
“Hy wag hier binne vir jou.” Hulle stap die treetjies van die kerk op en die klein klompie mense staan opsy sodat hulle kan ingaan. Daar is gedempte groete vir Ada en die gewone begrafnisgemeenplase. Daar is ander vrouens ook in swart aangetrek, vroue met dikgehuilde oë.
Ada en die dokter stap die koel somberheid van die kerk binne. Die banke is opsy geskuif teen die mure om plek te maak vir die beddens. Vrouens beweeg tussen hulle rond en mans lê daarop.
“Ek hou die ergste gevalle hier sodat ek hulle onder oë kan hê,”