“Sean!” sê Garrick. “My broer! Wat het van my broer geword?” Daar is stilte en Garrick sien die vinnige skaduwee van spyt in die dokter se oë. Garrick sukkel orent.
“En my pa? Wat het met my pa gebeur?”
“Ek is jammer,” sê die dokter eenvoudig. “Ek is bevrees hulle is albei dood.”
Garrick lê op die matras en kyk na die drif. Hulle is besig om die lyke uit die vlakwater te haal, plas-plas sleep hulle dit wal toe. Hy onthou die geplas van die water toe Chelmsford se leër deur is. Sean en sy pa was onder die verkenners wat die kolonne gelei het, drie troepe van die Ladyburg Mounted Rifles en sestig manskappe van die Natalse Polisie. Chelmsford het hierdie manne gebruik, want hulle het die wêreld geken waaroor die eerste opmars sou plaasvind.
Garrick het hulle met verligting sien wegry. Hy kon skaars glo dat hy die geluk gehad het om disenterie te kry die dag voor die ultimatum verstryk het en die leër die Tugela oor is.
“Die gelukkige vreksels,” het een van die ander siek soldate gekla terwyl hy gekyk het hoe die manne wegtrek. Garrick was glad nie jaloers nie; hy wou nie gaan veg nie, en hy was tevrede om hier te wag saam met die ander dertig siek manskappe en die garnisoen van sestig om die drif te verdedig terwyl Chelmsford se leër Zoeloeland binneval.
Garrick het gekyk hoe die verkenners uitsprei anderkant die drif en in die deinende graswêreld verdwyn, hoe die hoofafdeling van die leër, die waens en die ander voertuie hulle volg totdat hulle ook soos ’n reuseluislang in die verte weggekronkel en ’n uitgetrapte paadjie in die gras agtergelaat het.
Hy onthou die stadige sleepgang van die dae terwyl hulle daar by die drif gewag het. Hy onthou hoe hy saam met die ander getjommel het toe hulle opdrag gekry het om die winkel en die hospitaal met sakke en beskuitblikke vol sand te versterk. Hy onthou die verveling.
Dan kry hy weer daardie hol gevoel op sy maag as hy die boodskapper onthou.
“Daar kom ’n ruiter!” Garrick het hom eerste gewaar. Gesond van sy disenterie het hy brandwag gestaan bokant die drif.
“Die generaal het sy tandeborsel vergeet en het dit laat haal,” spot sy vriend langs hom. Niemand staan op nie. Hulle sit en kyk na die stippeltjie wat oor die vlakte aankom na die rivier.
“Hy kom vinnig,” sê Garrick. “Jy moet maar die kaptein gaan roep.”
“Sal seker maar,” sê die ander brandwag. Hy draf teen die helling uit na die winkel toe en Garrick staan op en stap af na die rivier. Sy houtbeen sak weg in die modder.
Garrick se maat kom terug en staan langs hom. “Die kaptein sê ons moet hom opstuur na die winkel toe wanneer hy kom.”
“Daar is iets nie pluis met die manier waarop hy ry nie,” sê Garrick. “Hy lyk moeg.”
“Hy lyk soos ’n ou wat dronk is. Kyk hoe val hy rond in die saal soos laat Saterdagnag.”
Garrick snak na sy asem. “Hy bloei. Hy’s gewond.”
Die perd strompel die rivier in en die ruiter val vooroor op sy nek. Die sy van sy hemp is blinkswart van die bloed, sy gesig bleek van pyn en stof. Hulle gryp die perd aan die teuels toe hy deurkom. Die ruiter probeer skree, maar al wat hy uitkry, is ’n krakerige gefluister.
“Om vadersnaam, berei julle voor. Die kommando is omsingel en uitgemoor. Hulle kom – die hele swart skreeuende horde. Hulle sal voor donker hier wees!”
“My broer?” vra Garrick “Wat het met my broer gebeur?”
“Dood,” sê die man. “Dood, hulle is almal dood.” Hy gly van sy perd af.
Dan kom hulle, die Zoeloe-impies. Hulle kom in die bulformasie, die groot swart bul wie se kop en flanke die plein volloop en wie se horings links en regs oor die rivier steek om hulle te omsingel. Die bul stamp met twintig duisend voete en sing met tien duisend kele totdat sy stem klink soos die see op ’n stormagtige dag. Die sonlig flits skerp op die spieslemme terwyl hy sing-sing aankom na die Tugela.
“Kyk ’n bietjie. Die voorstes dra die helms van die Husare!” roep een van die manne in die hospitaal uit. “Hulle het Chelmsford se gesneuweldes geplunder. Kyk, daar’s een met ’n uniform en daar’s ander met karabyne.”
Dis warm in die hospitaal, want die dak is van sinkplaat en die vensters is toegestop met sandsakke. Die gleufies vir die gewere laat min lug in. Die manne loer deur die gleufies, party in hulle pajamas en ander met kaal bolywe en natgesweet van die hitte.
“Dan is dit waar. Die kommando is uitgemoor.”
“Genoeg van die gepraat. Gereed op jul poste en hou jul monde toe.”
Die Zoeloe-impies kom deur die rivier. Hulle front is vyf honderd voet breed en die duisende voete maal die water tot wit skuim.
“My Here! O, liewe Here!” fluister Garrick terwyl hy kyk hoe hulle aankom. “Ons het geen kans nie. Daar is so baie, so baie.”
“Hou jou bek! Verdomp!” snou die sersant met die Gatlingmasjiengeweer hier langs hom.
Garry hou sy hand oor sy mond.
Een van die malariagevalle begin ylhoofdig sing en iemand anders lag skel, histeries.
“Hier kom hulle!”
“Laai!”
Die metaalgekletter van die geweermeganismes klink op.
“Hou jul vuur, manne. Skiet net op bevel.”
Die stem van die bul verander van die diep, sonore gesang tot die skrille getjank van die stormloop, ’n hoë, waansinnige geskree om bloed.
“Kalm nou, manne! Kalmte! Hou jul vuur.”
“Liewe Here,” fluister Garrick saggies terwyl hy kyk hoe die hordes die wal uitkom. “Asseblief, liewe Here, moet my nie laat sterf nie.”
“Gereed!”
Die eerstes is by die muur van die hospitaalwerf. Hulle gepluimde hoofversiersels is die skuim van ’n swart golf soos hulle oor die muur kom.
“Vat korrel!”
Sestig geweers word opgelig, gereed, gemik op die warboel van swart liggame.
“Vuur!”
Donder, dan die klap van die koeëls in die vlees, soos ’n hand vol gruis in ’n poel modder. Die hou slaan ’n gat in die wal van swart liggame. Die gebondelde lope van die Gatlingmasjiengeweer wip-wip-wip terwyl dit van die een kant na die ander swaai en die Zoeloes afmaai sodat hulle opmekaar val, dik langs die muur. Die stank van kruit brand in die neusgate.
“Laai!”
Die gapings in die swart geledere bly nie lank oop nie. Dié wat agter is, neem die plekke van die gesneuweldes.
“Vat korrel!”
Weer kom hulle, ’n soliede swart muur, al skreeuende, en hulle is halfpad oor die werf.
“Vuur!”
In die skadu van die stoep snik Garrick hard en met sy regterhand se vingers druk hy in sy oë asof hy probeer om die herinneringe uit te wis.
“Wat makeer, Besie?” Die Cockney rol moeisaam op sy sy en kyk na Garrick.
“Niks,” sê Garrick vinnig. “Niks nie.”
“Jy begin onthou, nè?”
“Wat het gebeur? Ek kan net stuk-stuk onthou.”
“Wat het gebeur?” Die soldaat herhaal die vraag. “Wat het nié gebeur nie!”
“Die dokter het vir my gesê …” Garrick kyk vinnig op. “Hy het gesê die generaal het my sitasie geteken. Dit beteken Chelmsford lewe nog. My broer en my pa moet dan mos ook nog lewe.”
“Jy moet dit maar vergeet, Besie. Die dok het sin gekry in jou, jy met jou houtbeen en wat jy gedoen het, en